این بیماری به پولیو (همچنین به عنوان پلیموئید) نیز شناخته می‌شود. فلج اطفال بیماری بسیار مسری است که توسط یک ویروس (ویروس پولیومیلیت) حمله‌کننده به سیستم عصبی، ایجاد می‌شود. کودکان زیر 5 سال، احتمال بیشتری برای بیماری دارند. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO)، از هر 200 عفونت فلج اطفال، یک نفر به فلج دائمی گرفتار می‌شود. با این حال، با توجه به ابتکار عمل ریشه کنی جهانی فلج اطفال در سال 1988، مناطق زیر در حال حاضر گواهی عدم بیماری فلج اطفال را تائید می‌کنند:
- آمریکا
- اروپا
- غرب اقیانوس آرام
- آسیای جنوب شرقی
عوامل خطر فلج اطفال
در مناطقی که فلج اطفال (پولیومیلیت) هنوز شایع است، کودک بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارد. ایالات متحده آمریکا عاری از این ویروس می باشد زیرا کودکان علیه آن واکسینه می شوند. اما این بیماری هنوز در کشورهای در حال توسعه که دسترسی کمتری به واکسن فلج اطفال دارند از جمله چند کشور در آفریقا و آسیا دیده می شود. سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای ریشه کن شدن ویروس فلج اطفال در سراسر جهان تلاش می کنند تا تعداد بیشتری از افراد را واکسینه کنند. خطر ابتلا به فلج اطفال در کودکانی که به هر یک از مناطق آلوده سفر کنند، یا با شخص دیگری که مبتلا به بیماری است در ارتباط باشد بیشتر است. شیوع فلج اطفال در نوزادان و کودکان در طول تابستان و پاییز در این مناطق بیشتر است.
مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) توصیه می کنند در صورت مسافرت به کشورهایی که در آن ها فلج اطفال شایع است، باید اقدامات لازم برای محافظت و پیشگیری از بروز بیماری در برابر فلج اطفال از جمله واکسیناسیون صورت بگیرد.
علت ایجاد بیماری فلج اطفال
فلج اطفال در اثر ویروس پولیو ایجاد می‌شود. این ویروس از طریق دهان وارد بدن می‌شود. ویروس فلج اطفال بوسیله تماس با مدفوعِ شخص مبتلا به این عفونت منتقل می‌شود. همچنین امکان دارد این ویروس در اثر سرفه یا عطسه فرد مبتلا به عفونت منتقل شود. امکان انتقال این بیماری از طریق استفاده از اشیاء آلوده به ویروس و سپس قرار دادن دست در دهان نیز امکان‌پذیر است. آلودگی غذا یا آب در اثر عدم رعایت بهداشت یا وجود شرایط غیر بهداشتی نیز با ابتلا به فلج اطفال مرتبط می‌باشند.
امکان انتقال ویروس از طریق افراد مبتلا به فلج اطفال 1 یا 2 هفته پس از ظهور اولین علائم وجود دارد. فرد بیمار حتی در صورتی که ظاهراً دارای علائم بیماری نباشد، میتواند انتقال‌دهنده ویروس باشد و دیگران را نیز مبتلا کند.
روش های انتقال ویروس فلج اطفال:
1- ارتباط با مدفوع شخص آلوده به ویروس فلج اطفال میتواند منجر به آلوده شدن شخص سالم شود.
2- شخص آلوده به ویروس فلج اطفال میتواند از طریق عطسه و سرفه (چون این ویروس در گلو و روده زندگی می‌کند) نیز به افراد دیگر انتقال دهند.
3- ارتباط نزدیک با شخص آلوده به ویروس فلج اطفال
4- خوردن و یا نوشیدن مایعات آلوده به ویروس فلج اطفال
چه کسانی بیشتر در معرض ویروس فلج اطفال هستند:
کودکان بیشتر در معرض ابتلا بیماری فلج اطفال قرار دارد. همین طور خانم‌های باردار و همچنین کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مانند افراد مبتلا به ویروس ایدز) بیشتر در معرض ویروس فلج اطفال هستند.مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) توصیه می کنند در صورت مسافرت به کشورهایی که در آن ها فلج اطفال شایع است، باید اقدامات لازم برای محافظت و پیشگیری از بروز بیماری در برابر فلج اطفال از جمله واکسیناسیون صورت بگیرد.
در چه زمان هایی شیوع ویروس فلج اطفال بیشتر است؟
شیوع فلج اطفال در نوزادان و کودکان در طول تابستان و پاییز در مناطقی که هنوز بیماری فلج اطفال وجود دارد، بیشتر است.
علائم بیماری فلج اطفال:
بیشتر کودکان مبتلا به فلج اطفال به هیچ وجه علائمی ندارند. این بیماری به دو گونه فلج نخاعی و فلج مغزی رخ می‌دهد، در مواردی هر دو باهم اتفاق می‌افتد. علائم فلج اطفال می تواند برای هر کودک بیمار متفاوت باشد.
تب، حالت تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، ضعف، یبوست، شکم درد ، گلو درد شایع ترین علایم ابتلا به بیماری فلج اطفال می باشند.
نحوه تشخیص بیماری فلج اطفال:
متخصصان با بررسی ترشحات گلو، مدفوع، مایع نخاع و یا میزان آنتی بادی های بدن می توانند ابتلا به بیماری فلج اطفال را تشخیص دهند.
گزارش سازمان بهداشت جهانی درباره تعداد ابتلایان به فلج اطفال:
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، از هر ۲۰۰ مورد ابتلا، یکی منجر به فلج دائمی می‌شود. اما به‌لطف طرح جهانی ریشه‌کنی فلج اطفال در سال ۱۹۸۸، امروزه کشورهای حوزه‌ی آمریکا، اروپا، ساحل غربی اقیانوس آرام و آسیای جنوب‌شرقی عاری از این بیماری هستند. واکسن فلج اطفال در سال ۱۹۵۳ ساخته شد و از سال ۱۹۵۷ هم در اختیار عموم قرار گرفت.
پیشگیری از فلج اطفال:
دو نوع واکسن جهت پیشگیری از بیماری فلج اطفال وجود دارد:
واکسن تزریقی: این واکسن اولین واکسنی بود که بر ضد فلج اطفال تهیه شد. این واکسن از ویروس کشته شده و غیرفعال شده پولیو تهیه شده بود و تزریقی بود.
واکسن خوراکی: این واکسن چند سال بعد از واکسن تزریقی تهیه شد و حاوی ویروس زنده ضعیف شده بود.
برنامه واکسیناسیون فلج اطفال:
- ۲ ماهگی یک دوز
- ۴ ماهگی یک دوز
- ۶ تا ۱۸ ماهگی یک دوز
- ۴ تا ۶ سالگی دوز تقویتی
عوارض ناشی از فلج اطفال
عوارض ناشی از فلج اطفال عبارتند از:
- ضعف پیش‌رونده عضلانی در عضلاتی که در زمان عفونت اولیه دچار آسیب‌دیدگی شده‌اند. البته امکان دارد این عارضه در عضلات دیگر نیز ایجاد شود.
- درد در مفاصل و خستگی
- کاهش قدرت تمرکز و حافظه
- ضعف عضلانی (آتروفی) در تعداد کمی از افراد
- دشواری در بلع غذا و خستگی بلندمدت
در اثر فلج عضلانی و ناهنجاری در لگن و پاها ناشی از فلج اطفال امکان دارد مشکلات جسمانی شدید ایجاد شوند. فلج اطفال میتواند باعث ایجاد عوارض شدیدی در اعضای بدن مانند ریه‌ها، روده‌ها، کلیه و قلب شود.
نحوه تشخیص فلج اطفال
پزشک علائم بیماری و سابقه پزشکی بیمار را ارزیابی می‌کند و همچنین از معاینه بدنی استفاده می‌کند.
امکان دارد علائم فلج اطفال مشابه بیماری‌های ویروسی دیگر باشد، بنابر این بایستی جهت تشخیص بیماری از آزمایش استفاده شود. در صورت احتمال ابتلا به فلج اطفال، از آزمایش مدفوع و کشت ترشحات گلو استفاده می‌شود. دو نمونه آزمایش مدفوع و دو نمونه کشت ترشحات گلو بایستی با فاصله 24 ساعت جمع‌آوری شوند. این آزمایش‌ها بایستی هر چه سریع‌تر پس از آغاز بیماری (در طی 14 روز) انجام شوند. امکان دارد از آزمایش خون نیز استفاده شود. ممکن است برای بررسی احتمال عفونت فلج اطفال، پزشک از پونکسیون کمری جهت ارزیابی مایع مغزی – نخاعی استفاده کند.
راه‌های درمان فلج اطفال
روش‌های درمان فلج اطفال عبارتند از:
- جهت تسکین علائمی مانند تب، سردرد، درد کمر و گردن و عضلات از داروهای مسکن و شل‌کننده‌های عضلانی استفاده می‌شود. معمولاً پزشک داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن، دیکلوفناک و استامینوفن تجویز می‌کند. به علت احتمال ایجاد سندرم ری از آسپیرین در کودکان استفاده نمی‌شود. این سندرم باعث آسیب‌دیدگی دائمی کبد می‌شود. به علت احتمال ایجاد نارسایی تنفسی از داروهای مخدر ضد درد مانند مورفین استفاده نمی‌شود.
- جهت رفع درد، اسپاسم و سفتی عضلات از حرارت مرطوب به کمک حوله گرم و پد حرارتی استفاده می‌شود.
- بیمارانی که دچار مشکلات تنفسی هستند و یا عضلات تنفسی‌شان فلج شده است، بایستی از تجهیزاتی مانند دستگاه تنفسی مصنوعی استفاده کنند.
- افراد مبتلا به عفونت مجاری ادراری به مصرف آنتی‌بیوتیک نیاز دارند. در اثر عفونت امکان دارد دفع ادرار برای بیمار دشوار باشد. در این حالت ممکن است احتباس ادرار ایجاد شود. جهت رفع احتباس ادراری از داروهایی مانند بتانکول استفاده می‌شود. امکان دارد برخی از بیماران جهت دفع ادرار به استفاده از سوند ادراری نیاز داشه باشند.
- احتمال دارد در اثر فلج اطفال، بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه (پنومونی) ایجاد شوند. در این موارد از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود.
- امکان دارد در برخی از افراد بیماری قلبی ناشی از مشکل ریه ایجاد شود. این نارسایی قلبی در طرف راست قلب ایجاد می‌شود. همچنین ممکن است مشکلات قلبی مانند میوکاردیت و فشار خون بالا در برخی از بیماران مشاهده شود. برای درمان این عارضه‌ها بایستی از روش‌های درمانی مناسب استفاده شود.
- احتمال دارد در اثر عدم تحرک برای مدت طولانی، حرکات طبیعی روده دچار مشکل شده و منجر به یبوست شود. یبوست این حالت با استفاده از مصرف داروهای مناسب قابل درمان می‌باشد. همچنین ایجاد سنگ کلیه در افرادی که برای مدت طولانی به فلج اطفال مبتلا هستند، شایع می‌باشد.
- استفاده از فیزیوتراپی، ورزش، بریس و کفش‌های طبی برای افراد مبتلا به فلج اطفال سودمند می‌باشد و باعث بازیابی قدرت و عملکرد عضلانی می‌شود. امکان دارد برخی از بیماران به جراحی ارتوپدی نیاز داشت باشند.
- با توجه به شدت عفونت در بیماری فلج اطفال، در صورتی که طناب نخاعی و مغز دچار آسیب‌دیدگی نشوند، احتمال بهبود کامل وجود دارد. (در بیش از 90 درصد از موارد آسیبی به مغز و طناب نخاعی وارد نمی‌شود).
آسیب‌دیدگی مغز و طناب نخاعی یک فوریت پزشکی است و ممکن است باعث فلج دستگاه تنفسی یا منجر به مرگ شود.
امکان دارد فلج اندام‌های فوقانی یا تحتانی به شکل ضعف و فلج طولانی‌مدت ادامه پیدا کرده و در نهایت سبب از کار افتادگی دائمی شود. در بیماری فلج اطفال، بروز از کار افـتادگی شـایع‌تر از مرگ می‌باشـد. ایجـاد ضایـعه در قسـمـت پاییـن طنـاب نخـاعی باعث از کار افتادگی و در قسمت پایین طناب نخاعی باعث فلج دستگاه تنفسی می‌شود.
توان‌بخشی فلج اطفال
معمولاً در طی اولین روز درمان، بیمار در جلسه مشاوره پزشکی شرکت کرده و توسط تیم کاردرمانی و فیزیوتراپی ارزیابی می‌شود. در برخی از مواقع ارزیابی توسط متخصص گفتاردرمانی نیز انجام می‌شود. در روز دوم درمان آزمایش‌های تشخیصی مانند الکترومیوگرافی (EMG) و آزمون هدایت عصبی، فیزیوتراپی و کاردرمانی انجام می‌شوند. در روز سوم نیز از فیزیوتراپی و کاردرمانی استفاده می‌شود.
جهت اطمینان از روند بهبودی، موارد زیر در توان‌بخشی انجام خواهند شد:
- آموزش جلوگیری از ایجاد عوارض ناشی از فلج اطفال
- ارزیابی عوارض ایجاد شده
- بهبود قابلیت حرکتی
- کاهش خستگی و درد
- شرکت در برنامه ورزشی
- آموزش روش‌های ذخیره انرژی جسمانی
- تغییر در نحوه انجام فعالیت‌های روزمره