درمان یبوست کودکان
یبوست، مشکلی آزاردهنده است که کودکان و حتی شیرخواران را هم درگیر می‌کند. در حقیقت میتوان گفت یبوست یکی از شایع‌ترین علل مراجعه به مطب‌های فوق تخصص گوارش کودکان است.
به زبان ساده، یبوست به دفع مدفوع سفت و دردناک می‌گویند که با ناراحتی همراه است. البته در بسیاری مواقع به اشتباه الگوی طبیعی دفع را به حساب یبوست می‌گذارند یا بر خلاف آن، کودک یبوست دارد، ولی به موقع تشخیص داده نمی‌شود.
در نوزادان، ممکن است پس از هر بار تغذیه با شیر مادر دفع وجود داشته باشد، یا حتی دفع به فواصل هفت روز یک بار انجام شود، ولی نرم و بدون هر گونه درد و ناراحتی. بنابراین، حتی این الگوی دفع هم یبوست تلقی نمی‌شود.
برخی از والدین تصور می‌کنند که کودکشان باید هر روز اجابت مزاج داشته باشد، در صورتی که این تفکر چندان صحیح نیست و تعداد دفعات دفع به اندازه سهولت تخلیه آن اهمیت ندارد.
تبدیل شیر مادر به شیرهای خشک به هر دلیل، می‌تواند عادات روده‌ای نوزادان را به ویژه در دو سه هفته ابتدای تولد، تغییر دهد.
در برخی از این موارد البته به تشخیص پزشک، افزودن آب بیشتر به شیر خشک می‌تواند جلوی یبوست را بگیرد. نکته دیگر این که باید به عادات اطفال توجه داشته باشیم. برای مثال برخی از نوزادان در زمان اجابت مزاج به خود فشار می‌آورند، تا حدی که صورتشان سرخ میشود، اما اگر مدفوع سفتی نداشته باشند، آنها را مبتلا به یبوست در نظر نمی‌گیریم. در این موارد اگر مشکلات دیگری وجود نداشته باشد، نیاز به اقدام خاصی نخواهد بود.
اغلب اطفال در دوره‌ای از زمان دچار یبوست می‌شوند، ولی معمولا این دوره‌ها کوتاه‌مدت بوده و درمان‌های ساده و معمولی کفایت می‌کنند.
سن شروع تغذیه با غذاهای کمکی ، سن شایع بروز یبوست است. بعد از شروع غذای کمکی، بعد از رفتن به مهد کودک، بعد از این که کودک از شیر مادر گرفته میشود و زمانی که کودک به مدرسه می‌رود، همگی زمان‌هایی هستند که یبوست‌های عملکردی که هیچ مشکل زمینه‌ای ندارند، به تدریج خود را نشان می‌دهد.
بیشتر از درصد یبوست‌هایی که پس از ماه‌های اول زندگی دیده می‌شوند، معمولا ناشی از مشکلی زمینه‌ای نیستند؛ اما بر خلاف آن، یبوست در دوران نوزادی یا ماه‌های اول تولد، حتما به بررسی تشخیصی نیاز دارد.
علل یبوست
علل بروز یبوست در کودکان شامل تغییر در عادات غذایی، همچنین عدم مصرف مقادیر کافی مایعات خصوصا آب در طول فعالیت‌های بدنی یا در مناطقی که هوا گرم است، بی‌توجهی به نیاز بدن به اجابت مزاج، تنبلی تدریجی روده‌ها، تغییر محل زندگی یا مسافرت، ترس از محیط سرویس بهداشتی به هر دلیل مثلا وجود سوسک، به هم خوردن نظم طبیعی و روزمره زندگی، شروع تحصیل و یا مصرف بسیاری از داروها هستند.
یبوست ممکن است موجب بروز دردهای شکمی، بی‌اشتهایی و بی‌قراری کودک شود. در شرایطی هم ممکن است کودک به دلیل دردناک بودن دفع، جلوی آن را بگیرد؛ مثلا، ممکن است شیرخوار پایش را سیخ کرده و به خودش فشار بیاورد، یا در سنین بالاتر، نوک پا راه برود و به خودش فشار بیاورد تا جلوی دفع را بگیرد.
اگر والدین متوجه چنین شرایطی نشوند، آب مدفوع جذب شده و یبوست تشدید میشود؛ در نتیجه، دفع بعدی دردناک‌تر خواهد بود. بنابراین نکته مهم این است که این چرخه معیوب را متوقف کنیم.
وجود رگه خون در مدفوع که حتی گاهی به صورت حجم خون قابل ملاحظه‌ای روی مدفوع می‌چکد، نیز دیگر مشکلی است که می‌تواند موجب نگرانی والدین شود. یبوست همچنین می‌تواند باعث بی‌اختیاری مدفوع و کثیف شدن لباس زیر کودک شود. در حقیقت، مدفوع تازه از کنار توده مدفوعی که به علت یبوست در روده تشکیل شده، نشت کرده و منجر به چنین حالتی میشود. متأسفانه، در چنین شرایطی والدین تصور می‌کنند این مشکل به دلیل تنبلی و بازیگوشی کودک است، در حالی‌که او اصلا نسبت به این موضوع آگاه نیست.
در صورت بروز چنین مشکلی، نباید کودک را به هیچ وجه دعوا کرد و او را مورد تنبیه قرار داد.
درمان یبوست
در مراحل اولیه بهتر است میزان مایعات مصرفی و فیبر رژیم غذایی افزایش یابد. همچنین، در صورتی که تغذیه تکمیلی کودک شروع شده، می‌توانیم از آلو، کدو سبز و کدو حلوایی نیز در غذاهای او استفاده کنیم. اما در مراحل بعدی ممکن است نیاز باشد از داروهایی خاص استفاده شود؛ البته این داروها معمولا بی‌ضرر هستند، اما باید حتما تحت نظر پزشک مصرف شوند. در موارد خیلی شدید نیز نیاز است، درمان سنگینی انجام شده و تخلیه روده صورت گیرد.
مهم‌ترین اصل، آموزش و آگاهی والدین است. آنها باید بدانند یبوست مشکل نگران‌کننده‌ای نیست، ولی به زمان کافی برای درمان نیاز دارد.
یکی از شایع‌ترین علل شکست درمان، قطع ناگهانی دارو است؛ به این معنی که والدین پس از بهبود یبوست، دارو را قطع کرده و دیگر مراجعه نمی‌کنند؛ البته هنگامی که دارو را کم می‌کنیم، انتخاب رژیم غذایی مناسب اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. همچنین معمولا توصیه می‌کنیم که کودکان، 10 دقیقه بعد از وعده‌های غذایی چه دفع داشته باشند و چه نداشته باشند، 5 دقیقه روی لگن یا توالت بنشینند تا کم‌کم الگوی دفع مجدد برقرار شود.
چنانچه یبوست درمان نشود، مزمن شده و با پیشرفت آن، دوره درمان هم مشکل و طولانی خواهد شد. مشخص‌ترین علامت یبوست مزمن، دفع مشکل و دردناک مدفوع است. معمولا با عبور مدفوع، این درد برطرف میشود، تا بار دیگر که مجددا نیاز به دفع باشد، این روند تکرار خواهد شد. شدت این دردها می‌تواند به حدی باشد که کودک را از انجام اجابت مزاج تا مدت‌ها منصرف کند. در این گونه موارد بهترین کار مراجعه به پزشک و انجام توصیه‌های متخصص است.
چطور یبوست را در کودکمان رفع کنیم؟
- کمتر از سه بار در هفته اجابت مزاج داشته باشد
- مدفوع‌اش سفت، خشک و به طور غیرمعمولی حجیم باشد.
- دفع مدفوع برایش سخت باشد.
اگر کودک شما بیش از دو هفته دچار یبوست باشد، به آن یبوست مزمن می‌گویند. یبوست ممکن است نتیجه کمبود نوشیدن آب، شیر و سایر مایعات باشد، یا اینکه کودک رژیم غذایی سالمی که حاوی مقدار کافی فیبرهای غذایی باشد، ندارد. فیبرهای غدایی در غذاهایی مانند غلات سبوس‌دار، غلات آماده صبحانه سبوس‌دار، میوه‌ها وسبزی‌های وجود دارد. اگر کودک شما رژیم غذای پرچرب و شیرین (شیرینی و دسر و شکلات) می‌خورد،فیبر کافی دریافت نمی‌کند و احتمالا به یبوست دچار میشود.
یبوست در کودکان همچنین ممکن است هنگامی که نوزاد را از شیر پستان یا شیر خشک می‌گیرید و شیر گاو کامل به او می‌دهید، بروز کند، و هنگامی از غذاهای مخصوص بچه به غذاهای سر سفره می‌دهید، بروز کند. یبوست ممکن است پس از بیمار شدن کودک یا دادن برخی از داروها به او بروز کند. یبوست‌های کوتاه مدت نباید باعث نگرانی شما شود. اصولا یبوست در کودکان شایع است و معمولا به خودی خود رفع میشود.
در کودکان کمسن یبوست مزمن ممکن است ناشی از نادیده گرفتن میل برای اجابت مزاج باشد. کودکتان ممکن است نخواهد بازی‌اش را به این خاطر ترک کند یا ممکن است از اجازه گرفتن از معلم برای رفتن به توالت یا استفاده از توالت عمومی خجالت بکشد. هنگامی کودک از دفع مدفوع اجتناب می‌کند، مدفوع در بخش تحتانی روده بزرگ تجمع پیدا می‌کند و حجیم‌تر و سفت‌تر میشود. دفع این چنین مدفوعی دردناک است و باعث میشود کودک حتی بیشتر از اجابت مزاج پرهیز کند.
کارهایی که میتوانید برای رفع یبوست کودکتان انجام دهید، اینها هستند:
اصلاح رژیم غذایی: مقدار مایعاتی را که به کودکتان می‌دهید، افزایش دهید. اگر کودکتان غلات صبحانه آماده می‌خورد، میتوانید مقداری آب آلو به ان اضافه کنید. اگر کودکتان بزرگتر است، مطمئین شوید که او به مقدار کافی آب می‌نوشد. میتوانید به کودکتان آب آلو،غلات آماده سبوس‌دار، میوه و سبزی بدهید تا میزان فیبرها در رژیم غذایی او افزوده شود و اجابت مزاج او به راحتی انجام شود. از دادن شیرینی و آب‌نبات به کودک خودداری کنید.
آموزش اجابت مزاج: به کودکتان آموزش دهید هنگامی که میل به دفع دارد، به توالت برود. برای این که اجابت مزاج کودک حالت منظمی پیدا کند میتوانید از کودک بخواهید در یک زمان مشخص در روز، ترجیحا پس از خوردن غذا، روی کاسه توالت بنشیند. در حین این کار با پخش موسیقی یا خواندن قصه به او آرامش بدهید.
داروها: بسیاری از داروهای ملین برای درمان یبوست در کودکان در دسترس هستند. انتخاب این ملین‌ها بستگی به سن کودک و شدت یبوست دارد. در این مورد انتخاب دارو و میزان مصرف آن با پزشک خانوادگی‌تان مشورت کنید.
برنامه پاداش: به کودک در صورت رعایت آموزش‌های توالت پاداش دهید. برای مثال اگر در موقع تعیین شده به توالت رفت و دفع مدفوع را انجام داد، به او چیز مورد علاقه‌اش را بدهید یا اجازه دهید کاری را که دوست دارد انجام دهد. به عنوان پاداش از غذا استفاده نکنید.در کودکان کمسن می توان با عکس برگردان یا ستاره روی یک نمودار استفاده کرد. و برای کودکان بزرگتر میتوان از اضافه کردن نمره برای یک پاداش بزرگتر مثل بردن به مسافرت یا سینما یا پارک استفاده کرد.
اگر با این اقدامات یبوست کودک تان بهبود نیافت یا فکر می‌کنید کودکتان دچار یبوست مزمن شده است، باید به دکتر خانوادگی‌تان مراجعه کنید. یبوست گاهی ممکن است نشانه بیماری وخیم‌تری باشد.
به بچه‌ها شیر بدهید، اما در حد تعادل
مصرف بی‌رویه شیر می‌تواند سبب بروز یبوست شود. کودکانی که پس از 2 سالگی مقادیر زیادی شیر در روز مصرف می‌کنند، مستعد ابتلا به یبوست هستند. بنابراین، بعد از 2 سالگی توصیه میشود بیش از 450 میلی‌لیتر شیر در روز مصرف نشود. مصرف زیاد شیر همچنین، می‌تواند کم‌خونی فقرآهن نیز ایجاد کند. با وجود این حذف کامل شیر از رژیم غذایی کودکان مبتلا به یبوست نیز صحیح نیست، بلکه باید در حد تعادل استفاده شود. در این میان، یکی از مهم‌ترین زمان‌های شروع یبوست، زمان قطع شیر مادر و شروع مصرف شیر خشک یا شیر پاستوریزه است
