معاینات دندانپزشکی
کودکان باید بسیار زود به دندانپزشکی برده شوند،بسیار خوب است که اولین معاینات دندانپزشکی کودک در حدود سن یک سالگی و به منظور آشنایی کودک با محیط دندانپزشکی،معاینه اولیه و آشنایی والدین با روش‌های بهداشتی انجام شود. در این معاینات که معمولا کودک در آغوش یکی از والدین، بر روی صندلی دندانپزشکی قرار می‌گیرد، بدون آنکه درد و ناراحتی داشته باشد، دیدار ب دندانپزشک را نوعی برخورد جالب و شاد تلقی خواهد کرد و این آشنایی، خاطره خوبی را از محیط دندانپزشکی برای کودک ایجاد می‌کند. کودکان باید لااقل هر 6 ماه یک‌بار توسط دندانپزشک معاینه شوند.
اولین ملاقات کودک با دندانپزشک
دندانپزشکی را برای کودکتان انتخاب کنید که مهربان و صبور باشد، به کودکتان در یک مطب عجیب و غریب دندانپزشکی آرامش ببخشد و به کودکان علاقه‌مند باشد. قبل از آنکه کودکتان را به دندانپزشکی ببرید، باید او را آماده کنید، با او صحبت کنید و درباره رفتن به دندانپزشکی برای او توضیح دهید اما از جزئیات، حرفی به میان نیاورید. به او نگویید که <ترس> ندارد و یا دندانپزشک تو را <اذیت> نمی‌کند. زیرا بیان این کلمات کودکتان را حساس می‌کند. مراقب باشید که از تجربیات ناخوشایند خود در مطب دندانپزشکی حرفی به میان نیاورید. به او تاکید کنید که این معاینه برای سلامت دندان‌‌ه و لثه‌های تو لازم است. به کودک دروغ نگویید. دندانپزشک، کودکان بسیار کوچک را، هنگامی که در آغوش مادر هستند معاینه می‌کند. در مورد بچه‌های بزرگ‌تر، ممکن است دندانپزشک از شما بخواهد که از اتاق معاینه خارج شوید. بهتر است برای کسب نتیجه بهتر با دندانپزشک کودکتان همکاری کنید.
آیا دندانهای شیری مهم‌اند؟
دندانهای شیری سالم، کودکان زیب
یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت دندانهای شیری که شاید کمترین توجه به آن شده است، نقش آنها در زیبایی کودکان است. پوسیدگی دندانهای شیری و یا تیره شدن آنها توسط داروهای مختلف (مثلا قطره آهن) تاثیر نامطلوبی در زیبایی کودکان می‌گذارد و به دنبال آن کودک از ظاهر خود خجالت می‌کشد و اعتماد به نفس خود را از دست خواهد داد.
کودکانی که به علت دندان دردهای مداوم، پوسیدگی‌های شدید و از بین رفتن نسج سالم دندانهای شیری،قادر به تغذیه مناسب نیستند،به مشکلات جسمی، اختلالات رشد و گاهی سوء‌تغذیه دچار میشوند. داشتن دندانهای شیری سالم، به کودکان این توانایی را می‌دهد که در یکی از بااهمیت‌ترین مراحل رشد،تغذیه‌ای مناسب و کافی داشته باشند.
دندانهای شیری سالم، راهنمای رویش صحیح دندانهای دائمی
هنگامی که دندانهای شیری در محیط دهان رویش یافته‌اند، جوانه دندانهای دائمی در زیر آنها شکل گرفته‌اند. در واقع این دندانهای شیری سالم، فضای لازم را برای دندانهای دائمی جایگزین خود حفظ می‌کنند تا دندانهای دائمی زیرین آنها به موقع و در جای مناسب خود رویش پیدا کنند. اگر یک دندان شیری زودتر از زمان مناسب خود،کشیده شود، دندانهای عقبی آن به سمت جلو حرکت کرده و فضای دندان کشیده شده را اشغال خواهد کرد. در نتیجه هنگامی که دندان دائمی زیرین دندان کشیده شده، به زمان رویش برسد، به دلیل نداشتن فضای کافی،رویش نابه‌جا خواهد داشت و یا نهفته باقی می‌ماند و مشکلات ارتودنسی و ردیف نبودن دندان‌ها را برای کودک ایجاد خواهد کرد. حتی اگر بین دندانهای شیری پوسیده شود و مقداری از نسج دندان‌ها در اثر پوسیدگی از بین برود،دندان عقبی به اندازه نسج از دست رفته دندان جلویی به سمت جلو حرکت کرده و فضای دندان جلویی را اشغال خواهد کرد. بنابراین حتی پوسیدگی‌های کوچک دندانهای شیری نیز باید به سرعت ترمیم شوند و حتی‌الامکان دندان شیری قابل نگهداری در دهان را نباید زودتر از موعد مقرر کشید.
دندانهای شیری سالم، تکلم زیبا
کودکانی که به دلیل پوسیدگی دندانهای شیری خود، خصوصا دندانهای جلویی خود را از دست می‌دهند، قادر نیستند به خوبی صحبت کنند و در هنگام تکلم دچار اشکال خواهند کرد.
دندانهای شیری تا حدود 6 سالگی در دهان کودک باقی می‌مانند. در این سن اولین دندانهای شیری لق میشوند و می‌افتند. علت لق شدن دندانهای شیری این است که دندانهای دائمی با رویش به سمت دندانهای شیری و تماس با آنها، به تدریج، ریشه دندان شیری را تحلیل برده و با تحلیل رفتن کامل ریشه دندانهای شیری، این دندان‌ها لق شده و می‌افتند. از حدود سن 6 تا 21سالگی کودکان در دوره دندانهای <مختلط> قرار دارند که در این سن مخلوط دندانهای شیری و دائمی در دهان کودک وجود دارد و به تدریج با افتادن تمام دندانهای شیری و جایگزین شدن دندانهای دائمی،شخص وارد دوره دندانهای دائمی خواهد شد. نکته مهم در مورد سن 6 سالگی کودکان این است که در این سن، در انتهای دهان کودکان دندانهای دائمی به‌نام دندان 6 سالگی (اولین آسیای دائمی) رویش پیدا می‌کند. این دندان‌ها در انتهای هر فک در هر طرف یک عدد و در مجموع در دهان 4 عدد در حدود سن 6 سالگی رویش پیدا می‌کنند و برای رویش آنها دندان شیری لق نخواهد شد بلکه این دندان‌ها به‌صورت مستقل در انتهای دهان رویش خواهند یافت. مراقبت و مسواک زدن صحیح این دندان‌ها بسیار لازم است زیرا این دندان‌ها کلید جفت‌گیری صحیح دندانهای دائمی خواهند بود.
دندانهای شیری از هنگام رویش در دهان نیاز به مراقبت دارند. از زمانی که دندانهای شیری در دهان رویش پیدا می‌کنند، باید تمیز شوند تا امکان پوسیدگی آنها کاهش یابد. برای کودکان زیر 2 سال امکان مسواک زدن به روش‌های معمول وجود ندارد. دندانهای کودکان زیر 2 سال باید به کمک تکه گاز یا پارچه تمیز مرطوب، تمیز شود و یا از مسواک‌های مخصوصی به‌نام مسواک انگشتی که در انگشتان والدین قرار گرفته و به کمک موهای نرم آن، دندانهای کودک تمیز می‌شود، استفاده کرد.
شیرمادر، از غنی‌ترین مواد غذایی است که در جهان هستی وجود دارد. این ماده غذایی سرشار از ویتامین‌ها، املاح، پروتئین‌ها و سایر موادی است که در حفظ سلامت آدمی موثر است. شیرمادر به‌خاطر سازگاری زیادی که با بدن انسان دارد، امکان آلرژی‌ها را به حداقل می‌رساند. مادرانی که کودکان خود را با شیرمادر تغذیه می‌کنند، به علت تماس کامل بدنی مادر و فرزند،رابطه عاطفی عمیق و کاملی را با کودک خود برقرار می‌کنند. کودکانی که با شیرمادر تغذیه میشوند کمتر دچار مشکلات گوارشی و دل‌دردهای شبانه میشوند. شیرمادر خطر آلودگی ندارد و از نظر اقتصادی نیز نسبت به شیرخشک بسیار به‌صرفه است.
ارزش غذایی شیرمادر بسیار بالاست. شیرمادر منبع غنی از قند لاکتوز است که لاکتوز می‌تواند به جذب کلسیم نیز کمک کرده و در تراکم استخوانها و استحکام دندانهای کودکان بسیار موثر باشد. سدیم، پتاسیم، فسفات، پروتئین،آهن، انواع ویتامین‌ها و آنتی‌بادی‌ها از سایر مواد مفید موجود در شیرمادران است.
اما به یاد داشته باشید که شیرمادر نیز با تمام مزایا و فوایدش،به‌خاطر داشتن قند قابل تخمیر لاکتوز، پوسیدگی‌زاست و به تمام مادرانی که کودکان خود را با شیرمادر تغذیه می‌کنند توصیه می‌شود، حتما بعد از آنکه کودکشان شیر نوشید،به او آب بخورانند تا دندان‌ها تمیز شود و سطح دندانهای کودکشان را با یک گاز یا پارچه مرطوب،تمیز کنند.
فلوراید
فلوراید ماده‌ای مغذی است که با نفوذ به ساختمان دندان می‌تواند به استحکام آن کمک کرده و از پوسیدگی آن جلوگیری کند. فلوراید، می‌تواند به‌صورت خوراکی و یا موضعی وارد ساختمان دندان شود. فلورایدتراپی روشی است که به کمک آن در مطب دندانپزشکی، فلوراید بر روی دندان کودکان قرار گرفته و به استحکام آنها کمک می‌کند. این عمل از حدود 3 سالگی برای کودکان توصیه می‌شود.
مسواک زدن
مسواک زدن توسط مسواک‌های عادی از حدود سن 2 تا 3 سالگی باید آغاز شود. برای کودکتان، مسواکی مناسب با اندازه دهانش تهیه کنید و فراموش نکنید که تا سن 6 سالگی که کودک به طور کامل قادر به کنترل عضلات خود باشد،مسواک زدن برای کودک به عهده یکی از والدین است و مسواکی که کودک زیر 6 سال برای خودش بزند. ارزش بهداشتی نخواهد داشت. به اندازه یک عدس از یک خمیر دندان دارای فلوراید بر روی مسواک قرار داده و حدود 2 دقیقه تمام سطوح دندانهای کودکتان را لااقل 2 بار در روز مسواک بزنید.
شیر مادر یا شیرخشک؟
بررسی‌ها نشان داده است که تغذیه کودک با شیرمادر، مناسب‌ترین روش تغذیه‌ای جهت پیشگیری از مشکلات ارتودنسی و نامنظم شدن دندان‌هاست و احتمال ایجاد بی‌نظمی‌های دندانی در کودکانی که از شیشه‌های شیر و یا پستانک استفاده می‌کنند بیشتر است. در صورت اجبار والدین به تغذیه کودک با شیشه پستانک،بهتر است از نوعی سرشیشه‌های مخصوص به‌نام سرشیشه‌های <ارتودونتیک> استفاده شود، تا احتمال ایجاد مشکلات بی‌نظمی دندانی کاهش یابد. اما جدای از مشکلات ارتودنسی و بی‌نظمی‌های دندانی،شیر،چه شیرخشک، شیر مادر یا شیرهای پاستوریزه، به‌خصوص اگر شیرین شده باشند، می‌توانند موجب ایجاد پوسیدگی‌های دندانی در کودکان شوند. بنابراین:
* مراقبت باشید که کودکانتان به خوابیدن با شیشه شیر و یا باقی ماندن پستان مادر در دهان عادت نکنند زیرا، ماندن طولانی مدت شیر بر روی دندان‌ها موجب ایجاد پوسیدگی دندانی می‌شود.
* در صورت امکان بعد از آنکه کودکتان شیر نوشید، دندان‌هایش را تمیز کنید و یا برای پاک شدن بقایای شیر از روی دندان‌هایش به او مقداری آب بخورانید.
* هرگز شیرکودکتان را به کمک، قند، شکر، نبات، عسل و یا موادی مانند اینها شیرین نکنید.
* بعد از آنکه کودکتان شیر خورد، دقت کنید تا حتما آروغ بزند زیرا برگشت شیر به همراه گاز معده هنگام خواب
* به دهان و باقی ماندن شیر بر روی دندان‌ها، موجب پوسیدگی خواهد شد.
* از دادن آب میوه‌های شیرین به کودک هنگام خواب پرهیز کنید.
دندان های نوزادی
حدودا از هر 2 هزارکودک،ممکن است یکی با دندان متولد شود. این دندان‌ها، اغلب مواقع در فک پائین و به‌صورت دو دندان پیش وجود دارند. علت وجود اینگونه دندان‌ها مشخص نیست اما ممکن است وراثت در این زمینه موثر باشد. دندان‌هایی که هنگام تولد در دهان کودک وجود دارد، معمولا از گروه دندانهای شیری نیست و به سرعت لق شده و می‌افتد اما اگر دندانی در فاصله تولد کودک تا یک ماهگی او در دهانش رویش پیدا کند، معمولا از گروه دندانهای شیری او خواهد بود.
با دندانهای نوزادی چه باید کرد؟ پاسخ این است که تا زمانی که این دندان‌ها مشکلی ایجاد نمی‌کنند، درمانی لازم نخواهند داشت. اما گاهی مواقع این دندان‌ها ممکن است برای کودک یا مادر مشکلاتی ایجاد کنند. به‌عنوان مثال وجود این دندان‌ها ممکن است باعث زخم شدن نوک پستان مادر شده و یا تیز بودن لبه این دندان‌ها می‌تواند موجب ایجاد زخم‌های دهانی برای خود نوزاد شود. در این موارد لازم است که با تشخیص پزشک دندان از دهان خارج شده و یا لبه تیز آن توسط دستگاه‌های دندانپزشکی،صاف شود. در مواقعی که دندانهای نوزادی بسیار لق هستند، باید توسط دندانپزشک از دهان خارج شوند تا خطر بلعیده شدن و خفگی نوزاد وجود نداشته باشد. دست آخر اینکه، اگر کودکتان با دندان متولد شد و یا خیلی زود اولین دندان‌هایش را درآورد، نگران نشوید و برای اطمینان بیشتر با یک پزشک یا دندانپزشک مشورت کنید.
کودکم دندان در می آورد
بچه‌ها هنگام رویش دندان‌هایشان دچار مشکلات و علائمی میشوند که گاهی والدین را هم کلافه می‌کنند. بی‌قراری، آبریزش از دهان، تب وخارش لثه‌ها از جمله این مشکلات‌اند. و حالا راه‌حل‌ها:
آب‌دهان کودکتان را مرتب به کمک یک پارچه تمیز از اطراف دهانش خشک کنید. باقی ماندن این رطوبت در اطراف دهان ممکن است سبب ایجاد لکه‌های قرمز پوستی شوند.
هنگامی که کودکتان خواب است،پارچه‌ای را در زیر سرش قرار دهید و هر گاه توسط آب دهانش خیس شد آن‌را عوض کنید.
برای کودکتان چیزی فراهم کنید تا آن‌را بجود. لثه‌های کودکان به هنگام دندان درآوردن به شدت می‌خارد. دقت کنید. چیزی که برای جویدن به کودکتان می‌دهید به اندازه کافی بزرگ باشد تا امکان بلعیده شدن آن وجود نداشته باشد و در ضمن به قطعات کوچک‌تری نیز خرد نشود. پارچه تمیز خیسی که به مدت 03 دقیقه در فریزر قرار گرفته باشد کمک خوبی برای لثه کودکتان خواهد بود. دندان‌گیرهای لاستیکی نیز وسایل مناسبی هستند اما مراقب باشید که پاره و یا شکسته نشوند. یک قاشق چایخوری سرد نیز وسیله خوبی است که کودکتان لثه‌هایش را به کمک آن آرام کند.
میتوانید به کمک انگشتان تمیز خود، لثه‌های کودک را ماساژ دهید و به آرامش او کمک کنید.
هرگز دندان‌گیرها را به کمک نخ یا زنجیر دور گردن کودک نیاندازید زیرا احتمال خفگی او وجود دارد.
اگر کودکتان بی‌قرار است، میتوانید با هماهنگی با پزشک، از استامینوفن برای آرام کردن او استفاده کنید.
به کودکانمان چه غذاهایی بدهیم؟
استفاده از مواد قندی و خوراکی‌های چسبنده مثل چیپس‌ها و پفک‌ها،عوامل مهمی در ایجاد پوسیدگی در دندانهای کودکان هستند. مصرف خوراکی‌های شیرین و چسبنده و تنقلات کارخانه‌ای را برای کودکانتان محدود کنید و بجای آنها مواد طبیعی مثل خشکبار، سبزیجات و میوه‌ها، انواع پنیر و ...
را در دسترس آنها قرار دهید. مصرف آدامس برای کودکان زیر 4 سال به علت خطر بلعیدن آنها ممنوع است. برای کودکان بالای 4 سال آدامس‌های بدون قند تهیه کنید. مصرف نوشابه‌های گازدار به علت وجود مواد قندی و همچنین گازکربنیک،برای دندان‌ها بسیار خطرناکند.اگر شما از والدینی هستید که به تاثیر تغذیه در سلامت کودکانتان اعتقاد دارید، باید بدانید که سلامت محیط دهان و دندان، به‌طور خاص تحت تاثیر مواد غذایی قرار می‌گیرد.
از مواد غذایی سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی بهره ببرید تا سر و کارتان به دارو و دکتر نیفتد.
ویتامین‌ها
ویتامین :Aدر حفظ سلامت لثه‌ها موثر است و بافت مخاطی دهان را سالم نگه می‌دارد. منابع: شیر، هویج و سبزیجات با برگ سبز
ویتامین :Dبرای سلامت استخوانها،دندان‌ها و رشد مناسب استخوان‌های فکی لازم است. منابع: نور خورشید،شیر غنی شده و روغن ماهی
ویتامین :Kبه انعقاد خون کمک می‌کند. منابع: سبزیجات با برگ سبز تیره
ویتامین:Cبه حفظ سلامتی لثه کمک می‌کند و جلوی خونریزی‌های لثه را می‌گیرد. در بهبود جراحات موثر است. منابع: میوه‌های تازه، سیب‌زمینی و سبزیجات سبز رنگ
ریبوفلاوین: (B2)کمبود این ویتامین باعث ایجاد زخم‌هایی در محیط دهان از جمله گوشه‌های لب‌ها خواهد شد. منابع: سبزیجات سبز، شیر،جگر، ماست و پنیر.
مواد معدنی
کلسیم: کمک به شکل‌گیری دندان و استخوان. منابع: شیر، پنیر، ماست، غذاهای دریایی.
فسفر: برای تولید انرژی، سوخت مواد غذایی و نیز رشد استخوانها لازم است. منابع: شیر، پنیر، گوشت‌ها، غلات سبوس‌دار، تخم‌مرغ.
فلوراید: استخوانها و دندان‌ها را محکم می‌کند.منابع: چای، بروکلی، آب فلورایددار.
آهن: عارضه کمبود آهن در دهان، التهاب، قرمزی و سوزش زبان است.منابع: جگر، گوشت و سبزیجات با برگ سبز. روی: برای ترمیم‌های بافتی و التیام زخم‌ها لازم است.منابع: غذای دریایی، جگر، گوشت و غلات سبوس‌دار.
قطره آهن (فروس سولفات) و دندانهای رنگ شده
قطره آهن از مکمل‌های غذایی است که برای کودکان توسط پزشک اطفال توصیه می‌شود و برای کودکان بسیار ضروری است اما این قطره‌ها، اگر بر روی دندان‌ها قرار بگیرند با نفوذ به ساختمان دندان موجب تغییر رنگ و تیره شدن دندان‌ها میشوند که غالبا این تغییر رنگ‌ها دائمی است. قطره آهن به خودی خود پوسیدگی‌زا نیست،اما این ماده می‌تواند سطح دندان‌ها را زبر کند و زبر شدن دندان‌ها احتمال گیر غذایی و به دنبال آن پوسیدگی‌های دندانی را بالا می‌برد، بنابراین برای خوراندن قطره آهن به کودکتان،قطره را با قطره چکان یا سرنگ،ته گلوی او بچکانید و حتما بعد از آن به او آب بخورانید. در ضمن لازم است برای اطمینان از پاک شدن کامل قطره آهن از روی دندان‌ها، آنها را با یک پارچه یا گاز مرطوب هم تمیز کنید.
تقویم دندانی برای دندانهای شیری
5 تا 6 ماهگی:
در این دوران اغلب کودکان دندانی ندارند.در این دوران، لثه‌های کودکتان را با یک پارچه مرطوب، تمیز کنید. مراقب باشید کودکتان به شیرخوردن در هنگام خواب عادت نکند،هرگز سرشیشه یا پستانک او را شیرین نکنید.
7 تا 21 ماهگی:
در این دوران معمولا دندانهای پیشین کودکان رویش پیدا می‌کنند. کودکان اجازه دارند فقط با شیشه محتوی آب ساده شیرین نشده بخوابند. دندانهای رویش یافته را با پارچه مرطوب تمیز کنید. کودکتان را برای اولین معاینه به دندانپزشک ببرید.
31 تا 42 ماهگی:
دندانهای آسیای کوچک و بزرگ شیری و نیز دندان نیش شیری رویش می‌یابند. در پایان 2 سالگی میتوانید مسواک زدن را به کمک مقدار بسیار کمی خمیر دندان فلورایددار شروع کنید و حداقل روزی 2 بار برای کودکتان مسواک بزنید. مسواک نرم و کوچکی را برای کودکتان انتخاب کنید. تقریبا هر 3 ماه یک بار مسواک او را عوض کنید. تنقلات سالم مثل میوه‌های تازه و سبزیجات را به او پیشنهاد کنید. مصرف مواد شیرین را کاهش دهید.
2 تا 5 سالگی:
در این سن تقریبا تمام 02 دندان شیری رویش یافته‌اند. به کودکتان اجازه دهید برای خودش مسواک بزند اما به یاد داشته باشید مسواک اصلی را شما باید برای کودکتان بزنید و اگر دندان‌هایش به هم فشرده است برایش نخ دندان بکشید. مسواک برقی لازم نیست اما ممکن است انگیزه خوبی برای مسواک زدن کودکتان باشد.
6 سالگی:
در این سن اولین دندان آسیابی دائمی در انتهای دهان رویش پیدا می‌کند بدون آنکه دندان شیری لق شده باشد. این دندان که به دندان 6 سالگی معروف است باید به کمک یک روش پیشگیری به نام <فیشور سیلانت> در مقابل پوسیدگی‌ها واکسینه شود.