شادی را به کودکان هدیه دهید

    لیلا بهنام/ روانشناس

می خندیم، اما ناگهان ته دل مان خالی می شود که نکند این خوشی گذرا باشد. دورهمی دوستانه مان عالی است و از بودن در کنار دوستان لذت می بریم، اما ناگهان ته دل مان خالی می شود که مبادا کسی از این جمع، همین فردا دیگر نباشد. می خندیم وشادیم از اینکه با موفقیت فارغ التحصیل شده ایم، اما در اوج خوشحالی، حال مان بد است؛ انگار حادثه ای پشت در ایستاده که این شادی را به هم بزند و... در همه این موارد از شاد بودن می ترسیم. به نظر شما ریشه این ترس روانی کجاست؟ از سه منظر این ترس را بررسی و در پایان به راهکارهای آن نیز اشاره می کنیم.

نگاه اول، قصه زندگی

کودک از بدو تولد، تا سن 7-6 سالگی، شروع به نوشتن نمایشنامه یا قصه زندگی اش می کند. او از بدو تولد با اتفاقات و موقعیت های هیجانی- عاطفی درگیر می شود و در این درگیری دنیای بیرون را با هیجا ن ها و عواطف خودش سنجیده و قصه زندگی اش را می نویسد. به همین دلیل هر کودکی، نمایشنامه یا قصه زندگی خودش را دارد. در واقع مجموعه ویژگی های سرشتی، نوع واکنش کودک به مسائل، محتویات ذهنی او، برخورد والدین و اطرافیان و... ابزار اصلی داستان نویسی کودک هستند. «اریک بِرن»، عقیده داشت که نمایشنامه زندگی با هر موضوعی که نوشته شده باشد، در مسیر اجرایی شدن در طول زندگی، از شش الگو پیروی می کند. در بحث ما، یکی از این الگوها یعنی «پیش نویس بعد از» مطرح است.

پیش نویسِ بعد از یعنی چه؟

با یک مثال شروع کنیم. این ضرب المثل را همه شنیده ایم که:« بعدِ هر خنده، گریه است». این ضرب المثل که بیانگر تداوم یک اتفاق بد، بعد از یک اتفاق خوب است، از یک اسطوره یونانی آمده است. ماجرای فردی است که شمشیری را با موی یال اسب در اتاقش آویزان کرده بود. هر بار که شادی را تجربه می کرد، چشم اش به شمشیر می افتاد و می ترسید که همین حالا شمشیر بیفتد و او از دنیا برود. این داستان، مثال افرادی است که وقتی شاد هستند، یاد مشکلات بعدی شان می افتند.

 

آنها تجربه شادی را دارند، اما ناگهان یاد نگرانی های شان می افتند. برای مثال در مهمانی خوش می گذرانند اما ناگهان یادشان می افتد که بیدار ماندن تا دیر وقت باعث سردرد فردا صبح خواهد شد یا افرادی را می شناسیم که نزدیک مراسم عروسی شان، که باید شاد باشند، ناگهان یاد مسئولیت های بعد از ازدواج افتاده و عصبی و غمگین می شوند. در این مثال ها با افرادی مواجه هستیم که در ذهن شان، این مساله ثبت شده که « نمی توانند از شادی لذت ببرند» این افراد تجربه شادی را با یک «اضطراب» پس می زنند. بنابراین هیچ گاه شادی را با مفهوم خاص و کامل آن درک نمی کنند.

نگاه دوم، لایه های حسی

بعضی افراد، فاقد اینکه بدانند، لایه های حسی در روان شان تشکیل شده یا حس هایی را به عنوان حس تخریبی  که غیرمتناسب با واقعیت است، تجربه می کنند. این اتفاق، چه پیامدی دارد؟ حالت طبیعی این است که همه حواس پنجگانه، براساس واقعیت هایی که وجود دارد، تجربه شوند اما گاهی افراد حسی دارند که منطبق با واقعیت بیرونی نیست. برای مثال این افراد به جای شادی، غم، اضطراب یا ترس را تجربه می‎کنند. این شیوه درک احساس، ناشی از حسی به نام حس تخریبی در آنهاست که با واقعیت متناسب نبوده و کمکی به حل مسائل نمی کند. در واقع در این افراد انگار تجربه بعضی حس ها، مجاز نیست.

از کجا می آیند؟

یکی از دلایل ایجاد حس تخریبی در افراد، شیوه واکنش والدین به تجربه حس های کودک در سال های اولیه رشد است. برای مثال، بچه ای که مکررا با سرکوب والدین هنگام شادی روبه رو شده، نسبت به حس شادی، دچار حسی تخریبی خواهد شد. بنابراین کودک تصور می کند، حسی که تجربه می کند، اشتباه است و شادی، حس یا تجربه ای منفی است. پس از این اتفاق، حس شادی را با ترس معنی می کند. درحالی که این حس درست نبوده و واقعیت ندارد. بنابراین والدین نباید از جمله هایی مانند «دختر که بلند نمی خندد»، « پسر که اینقدر جلف بازی درنمی آورد» استفاده کنند. این جمله ها و نظایر آن، حس تخریبی در کودک ایجاد کرده و تا پایان عمر این حس، همراه آنها خواهد بود.

نگاه سوم، غم، توجه می آورد

ما از موقعیت هایی می ترسیم که نسبت به آن آگاهی نداشته و احساس امنیت نمی کنیم. فضا یا حس های ناآشنا، امنیت ما را به خطر می اندازند. گاهی برای روان یک نفر، شادی، حسی ناامن شمرده می شود. این مساله به دلایل مختلف اتفاق می افتد؛ برای مثال ممکن است سال های رشد شخصیتی یک فرد، سال های غم آلودی بوده یا شادی و شاد بودن در فضای خانه آنها مفهوم نداشته یا شادی را به دلایل متعدد به درستی تجربه نکرده است. از سوی دیگر ممکن است کودکی، طی سال های اصلی رشدش، متوجه شده که وقتی غمگین بوده، بیشتر نوازش شده است.

 

بنابراین حس غم را جایگزین شادی می کند تا توجه بیشتری دریافت کند. به این مثال دقت کنید! کودکی را تصور کنید که از والدین، توجه لازم را دریافت نمی کند اما وقتی یک روز گوشه حیاط مدرسه تنها ایستاده، مورد توجه معلم یا یکی از اولیای مدرسه قرار می گیرد، در او چه حسی دیده شده است؟ حس غم! بنابراین غم را جایگزین شادی می کند؛ چون یاد می گیرد در فضای افسرده، غم و اندوه، نوازش بیشتری دریافت کند. به این ترتیب « الگوی زیستن» او به صورت ناهشیار، تغییر می کند. این افراد حتی اگر با کمک درمانگر از حس نادرست شان فاصله بگیرند، پس زده و مضطرب می شوند.