راهکارهای درمان بی اشتهایی کودکان
بهبود وضعیت تغذیه، گسترش و در دسترس بودن انواع خوراکی‌ها و البته تولید انبوه تنقلات متنوع اشتهای ناچیز معده‌های کوچک را به سرعت اشباع می‌کند و هنگامی که والدین مشاهده می‌کنند فرزندشان سر سفره غذا از خوردن امتناع دارد نگران و حیران می‌مانند که چگونه او را به خوردن تشویق کنند.
گاه اصرار والدین و امتناع کودک کار را به جای باریک می‌کشاند و بی‌اشتهایی به یک مساله بغرنج در روابط آنان تبدیل می‌شود؛ غافل از اینکه بی‌اشتهایی دلیلی دارد که باید در پی رفع آن بود.
بی‌اشتهایی یا لجبازی؟!
گاهی غذانخوردن از بی‌اشتهایی نیست، بلکه از لجبازی کودک ناشی می‌شود. کودکان بویژه در سه تا شش سالگی از توجه والدین نسبت به تغذیه خود آگاهند و گاه آن را به ابزاری برای لجبازی، مقاومت و گرفتن امتیاز تبدیل می‌کنند.
این کار اگر به عادتی دائمی تبدیل نشود برای کودکان، مشکل سوءتغذیه ایجاد نخواهد کرد، چون بالاخره امتناع کودک حدی دارد و اشتهایش بر لجبازی می‌چربد.
تغذیه سالم
عادات غذایی کودکان از هشت ماهگی شکل می‌گیرد و پس از آن غذاخوردن با خلق و خو، روابط و رفتارهای کودک پیوند می‌خورد. به این معنا که از آنها تاثیر می‌پذیرد و برای مثال ممکن است به دلیل لجبازی یک غذا یا خوراکی خاص را نخورد.
بالطبع رفتارهای والدین بویژه مادران در اوایل دوره شکل‌گیری عادات تغذیه‌ای کودک در نحوه تغذیه وی در سال‌های بعد موثر است.
برخی کودکان تا نوجوانی یاد نمی‌گیرند که سر میز یا سفره بنشینند و غذا بخورند و معلوم است که مانند تمام ناهنجاری‌های رفتاری کودکان در این‌باره هم باید والدین را مقصر دانست!
متخصصان تغذیه معتقدند:کودکان نباید تا پیش از 2 سالگی طعم نمک را بچشند. پس از آن نیز باید همواره غذاهای کم‌نمک بخورند. عادت کردن به نمک و مصرف آن علاوه بر تغییر ذائقه کودک، مشکلات جسمی و احتمال ابتلا به بیماری‌هایی نظیر فشار خون را در آنها (در آینده) افزایش می‌دهد.
پس از نمک انواع تنقلات متهم ردیف بعدی هستند. تنقلات شور، ترش و شیرین، چرب و پرادویه و افزودنی‌های مجاز و غیرمجاز نظیر ذرت بو داده، پفک، چیپس، بستنی، بیسکویت، شکلات، کاکائو و... نه‌تنها سلامت کودک را به خطر می‌اندازد، بلکه اشتهای وی را به قول معروف کور می‌کند.
کودکان هنگام گرسنگی برای مصرف تنقلات تمایل شدید نشان می‌دهند و اگر این خوراکی‌ها در دسترس باشند یا والدین در مقابل اصرار آنها بالاخره تسلیم شوند تنقلات را با اشتها می‌خورند و از وعده غذایی اصلی بازمی‌مانند.
انواع تنقلات برخلاف تصور برخی والدین ارزش تغذیه‌ای خاص ندارند و در تقابل به دلیل استفاده از مواد شیمیایی، نگهدارنده‌ها، طعم‌دهنده‌های مصنوعی و ... مضرند.
بدتر این که برخی والدین تنقلات بویژه بیسکویت و کیک و کلوچه را جایگزین وعده اصلی غذایی می‌پندارند و از این طریق خود را از طبخ غذا برای کودک یا خوراندن غذا به وی معاف می‌کنند.
بسیاری نیز در برابر اصرارهای کودک برای مصرف تنقلات هیچ تفاوتی نشان نمی‌دهند یا شاید چون کودک‌شان را دوست دارند نمی‌خواهند او را از آنچه دوست دارد و قابل خریداری است محروم بکنند.
گروهی از والدین هم هستند که مصرف تنقلات برای فرزندشان را مایه پزدادن می‌دانند و دوست ندارند پسر همسایه پفک بخورد و فرزندشان به دست او نگاه کند و حسرت بخورد!
نکات مهم
بی‌اشتهایی دائمی کودکان و امتناع از خوردن وعده‌های اصلی غذایی با مشکلات رفتاری والدین نسبت به کودک ارتباط مستقیم دارند.
مهم‌ترین توصیه‌های متخصصان علوم تربیتی به والدین برای مقابله با بی‌اشتهایی و عادات تغذیه‌ای نادرست کودکان عبارتند از:
ـ ماست کم‌چرب، سبزیجات تازه، میوه‌ها و انواع سالاد به افزایش اشتهای کودک کمک می‌کند. در مقابل انواع سس‌ها، نوشابه‌های گازدار، خوراکی‌های چرب و تنقلات از اشتهای کودک می‌کاهد.
ـ از خوراندن انواع تنقلات به کودکان حداقل یک ساعت پیش از وعده غذایی اصلی خودداری کنید.
ـ کودک را عادت ندهید یک نوع غذای مخصوص به خود را در وعده اصلی بخورد. از همان غذایی که برای اعضای خانواده پخته‌اید به او بخورانید مگر این که از غذایی واقعا بدش بیاید.
ـ اجازه ندهید کودکان انواع فست‌فودها را به عنوان وعده غذایی اصلی بخورند. مصرف ساندویچ، پیتزا، همبرگر و... باید به یک یا دو وعده در هفته محدود شود.
ـ به سلیقه کودک در غذا خوردن توجه کنید. اگر غذایی را دوست دارد و با لذت می‌خورد در وعده‌های بیشتری برایش بپزید. قاشق، چنگال، بشقاب و حتی وسایل مرتبط با سفره یا میز غذا را با سلیقه وی تهیه کنید.
ـ اگر بی‌دلیل از خوردن غذا امتناع می‌کند یا لج کرده است زیاد اصرار نکنید که غذایش را بخورد. فقط کافی است به او بگویید هر وقت گرسنه شد می‌تواند غذایش را بخورد.
ـ کودکان بهانه‌گیر را در تهیه مواد اولیه غذا و پخت آن مشارکت دهید. اگر کودک در پخت غذا مشارکت داشته باشد برای خوردن آن انگیزه و تمایل بیشتری خواهد داشت. چیدن میز یا سفره نیز گزینه خوبی است.
ـ طوری رفتار نکنید که انگار غذا خوردن یا نخوردن کودک برای شما امری حیاتی است.
ـ هنگام غذا خوردن محیط آرامی فراهم کنید که عاری از تنش، دعوا و بدگویی باشد.
ـ آداب غذا خوردن برای مثال شستن دست‌ها، نشستن کنار سایر اعضای خانواده و... را به کودک تذکر بدهید تا بداند موظف است این آداب را رعایت کند. کودکان از این آداب استقبال می‌کنند و آن را به مثابه یک بازی محبت‌آمیز با اعضای خانواده و نشانه صمیمیت و همبستگی با کسانی تلقی می‌کنند که دوستشان دارند.
ـ ساعات مشخصی برای تناول ناهار و شام خانواده در نظر بگیرید تا کودک بداند وقت غذا خوردن چه زمانی است.
ـ کودک را مجبور نکنید بیش از اندازه‌ای که میل دارد غذا بخورد. احساس بدی که از پر بودن بیش از حد معده ناشی می‌شود می‌تواند برای وی نوعی مقاومت روانی در مقابل غذا خوردن بویژه در حضور والدین ایجاد کند.
ـ لازم نیست کودک زیاد غذا بخورد. اگر از نیازهای تغذیه‌ای کودک آگاهی داشته باشید میتوانید با مقدار کمتر غذاها، پروتئین، کلسیم، آهن و سایر املاح و ویتامین‌ها را به بدن وی برسانید.
13 عامل بی‌اشتهایی در کودکان
قدری خونسرد باشید، رفتار و گفتار خود را کنترل نمایید تا کودک متوجه نشود که چقدر غذا خوردن او اهمیت دارد. ولی قبل از پرداختن به دلایل عمده‌ی بی‌اشتهایی کودکان به این موضوع تاکید می‌گردد که رشد سریع نوزادان در سال دوم و سوم نسبت به سال اول زندگی که وزن تولدشان به سه برابر افزایش می‌یابد (یعنی حدوداً 9 تا 11 کیلوگرم) و همچنین افزایش قدی بین 25 تا 30 سانتیمتر نسبت به قد زمان تولد خود دارند، بسیار کاهش می‌یابد و این تفاوت سرعت وزن‌گیری و افزایش قد طبعاً در میزان نیاز آنها به مقدار انرژی و مواد مغذی و حجم غذای خورده شده‌ی آنها نیز تأثیر گذاشته و کم‌غذایی آنها را موجب می‌گردد که نباید با بی‌اشتهایی و یا کم‌اشتهایی اشتباه گرفته شود؛اگر شما عزیزان به ریشه‌یابی علل به وجود آورنده‌ی بی‌اشتهایی پی برده و این عوامل را از پیش پای خود بردارید خواهید دید که چه ساده، روند رشد و بالندگی بچه در چهارچوب ظرفیت‌های ژنتیکی بهتر از سابق خواهد شد و علاقه او به غذاهای مختلف نمود خواهد یافت.
1- در پایان ششمین ماه زندگی نوزادان یعنی نیمه‌ی دوم سال اول زندگی، باید به صورت سیستماتیک و برنامه‌ریزی شده تغییراتی در نوع و قوام غذای روزانه‌ی کودکان به عمل آورده شود یعنی نه تنها به طور تدریجی به تنوع بخشیدن به مواد غذایی دریافتی کودک اقدام شود بلکه قوام آنها نیز از حالت مایعات صرف به سوی غذاهای سفت‌تر تغییر یابد. در آغاز با دادن فرنی رقیق یا حریره‌ی بادام به صورت تدریجی اولین قدم در تغییر یکنواختی و قوام غذاها برداشته می‌شود. حال اگر در سال دوم زندگی نیز به جای تغذیه‌ی بچه با غذاهای مناسب این سن و سال فقط حریره بادام و فرنی و سوپ داده شود به طور حتم مورد استقبال و علاقه‌ی کودک قرار نخواهد گرفت.
2- گاهی عده‌ای از شما عزیزان تصور می‌فرمایید، هر چه بچه شیر بیشتری بخورد، برای رشد و نمو او مفیدتر خواهد بود. گرچه شیر مادر یا فرمولا در سال دوم نیز از ارزش بالایی برخوردار می‌باشد ولی در سال دوم زندگی وعده‌های اصلی روزانه باید به طور مرتب از غذاهای مناسب این سن و سال تأمین شود ولی در میان وعده‌ها و شب‌ها بچه را باید از شیر مادر بهره‌مند نمود. توجه کنید که دادن شیر مادر به تنهایی به جای غذاهای مغذی قادر به تأمین نیاز رشدی بچه نخواهد بود تا چه رسد به پر کردن معده‌ی کوچک کودک با انواع جوشانده‌ها یا شیر خشک یا شیر گاو که علاوه بر زمینه‌سازی کم‌خونی ناشی از کمبود آهن، امل بی‌اشتهایی کودک و چه بسا مبتلا گردیدن او به عفونت‌های گوارشی خواهد گشت.
گاهی بچه‌ها به علت دیر خوابیدن شبانه، خستگی و یا خواب‌آلودگی، اشتهایی
به خوردن وعده‌های غذایی از خود نشان نمی‌دهند؛ بهتر است به جای اصرار و پافشاری، چند دقیقه‌ای قبل از دادن غذا، بچه را به غذا خوردن فرا خوانده و با شستن دست و روی او و برطرف کردن هیجان و خستگی‌اش، اقدام به غذا دادن کنید
3- گاهی رفتارهای مهرآمیز مادر یا وابستگان، در قالب دادن هدیه و یا خورانیدن شکلات، شیرینی، بستنی و انواع نوشیدنی‌های مختلف در میان‌وعده نمود پیدا می‌کند که باعث سوق دادن ذائقه‌ی کودک به سمت مصرف چنین تنقلاتی می‌شود. اشتهای او را نیز جهت میل کردن مواد غذایی مفید و مغذی، متر نموده و عاملی جهت سر باز زدن کودک از خوردن غذاهای اصلی و اساسی می‌شود و زمینه‌ی گرایش او را به مواد شیرین و پرچرب فراهم می‌سازد.
4- گاهی بچه‌ها از خوردن غذای خاصی خودداری نموده و یا علاقه و رغبتی به آن ماده‌ی غذایی که ممکن است خیلی هم ارزشمند باشد، نشان نمی‌دهند؛ وادار نمودن اجباری کودک با هر ترفندی به تناول چنین غذایی موجب خواهد شد که در سنین بعدی نیز از خوردن چنین غذایی خودداری نماید. بهتر است بدون هیچ‌گونه عکس‌العملی از دادن آن خودداری کنند ولی در آینده با مخلوط نمودن آن با سایر غذاهای مورد علاقه‌ی کودک، او را به تدریج به قبول چنین غذایی راغب نمایید؛ عدم پافشاری و اجبار کودک به بیشتر خوردن یا تمام کردن به موقع غذا موجب خواهد شد که او به نیازهای واقعی خود به غذا پاسخ گوید.
5- گاهی بچه‌ها به علت دیر خوابیدن شبانه، خستگی و یا خواب‌آلودگی، اشتهایی به خوردن وعده‌های غذایی از خود نشان نمی‌دهند؛ بهتر است به جای اصرار و پافشاری، چند دقیقه‌ای قبل از دادن غذا، بچه را به غذا خوردن فرا خوانده و با شستن دست و روی او و برطرف کردن هیجان و خستگی‌اش، اقدام به غذا دادن کنید.
6- در قبال وقت‌گذرانی کودک هنگام غذا خوردن که در حد معقول، طبیعی تلقی می‌گردد، نباید بچه را وادار به خوردن سریع نمود چرا که با ایجاد واکنش منفی، او را به وقت‌گذرانی بیشتر هدایت خواهید کرد. کودکان در سنین 9 ماهگی تا پایان 5/2 سالگی با غذا بازی می‌کنند و می‌خواهند که با انگشتان خود غذا را لمس نمایند. در این سنین دادن مواد غذایی انگشتی مثل کتلت و شامی و کوکوی سیب‌زمینی یا برش‌های کوچک از ساندویچ‌های تهیه شده در منزل تحت نظارت مادر هیچ اشکالی نخواهد داشت. ضمناً شکایت دائمی شما از نحوه‌ی غذا خوردن و عدم رغبت بچه به غذاهای داده شده، کودک را متوجه خواهد کرد که قادر می‌باشد از این حربه استفاده کرده و خواسته‌های خود را به پدر و مادر تحمیل نماید.
7- آغاز حس استقلال‌طلبی در سنین دوم و سوم زندگی موجب بروز واکنش‌های منفی می‌شود. مثلاً کودک در قبال اصرار بی‌حد و وادار نمودن اجباری به خوردن ماده‌ی غذایی خاص یا انجام عمل معین و مشخص، از خود عناد و سرپیچی نشان خواهد داد. برعکس منع کردن شما از خوردن ماده‌ای و یا انجام کار و عمل معینی او را حریص‌تر به خوردن آن غذا یا انجام عمل منع شده می‌نماید.
8- مطـــــــمئــــن باشیـــــد کــــودکـــــــان به عکس‌العمل‌های شما در قبال خوردن یا نخوردن ماده‌ای و یا انجام یا عدم انجام عملی کاملاً واقفند و آگاهی دارند و از این طریق انتقام زورگویی‌ها و مجبور ساختن به انجام عملی که برخلاف میل و خواسته‌شان می‌باشد را می‌گیرند. از حرص خوردن و عصبانیت درونی شما کاملاً اطلاع دارند و از اینکه توانسته‌اند چنین موفقیتی را با نخوردن غذایی یا عدم انجام عملکردی کسب نمایند غرق لذت می‌شوند. خونسردی و عدم نشان دادن عکس‌العمل مثبت و یا منفی شما در برابر چنین عملکردی نتایج شگفت‌انگیزی را موجب خواهد شد.
9- با مشارکت دادن کودک خود در خوردن غذا به هر نحوی که دلخواهش باشد و هر زمانی که میل دارد حس استقلال‌طلبی و اتکا به نفس او را تقویت نمایید؛ باور کنید در مدت زمان کوتاهی بچه‌ی شما قادر خواهد بود به طور دقیق لیوان و قاشق خود را مورد استفاده قرار بدهد؛ ریخت‌وپاش‌های فعلی او را تحمل نمایید و اجازه بدهید به تدریج رفتارهای تغذیه‌ای و منش‌های رفتاری او تکامل و پختگی لازم را به دست آورد.
10- کودک خود را با بچه‌های هم‌سن و هم‌جنس او مقایسه نفرمایید؛ برخی از کودکان کم‌حرکت‌تر یا فعال‌تر، کم‌وزن‌تر یا سنگین‌تر، قد بلندتر یا قد کوتاه‌تر از دیگران می‌باشند. علت واقعی آنها به زمینه‌های ژنتیکی شاخه‌ی پدری و مادری، محیط زندگی و تفاوت سرعت در رشد برنامه‌ریزی شده آنها برمی‌گردد و بنابراین بهتر است برای کنترل روند رشد بچه‌ی خود به جداول پایش رشد او توجه فرمایید و کودک را با خودش مقایسه کنید تا زمانی که روند صعودی در صدک مربوط به خودش ملاحظه شود، جای هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد.
11- گاهی در مسیر رشد و افزایش ماه‌ها و سال‌های زندگی کودک، عوامل و عوارضی مثل دندان درآوردن، ابتلا به بیماری‌های عفونی، اسهال و استفراغ وجود دارد، لذا نوساناتی در افزایش صعودی وزن به صورت خط مستقیم یا حتی به صورت نزولی در مسیر رشد به چشم خواهد خورد که کاملاً موقتی است و به زودی با تغذیه متناسب و متعادل واماندگی رشد قدی و وزنی جبران خواهد شد ولی اگر این روند کماکان ادامه داشته باشد باید با مشورت پزشک معالج و یا متخصص تغذیه‌ی کودکان علت‌یابی و چاره‌جویی بشود.
12- علاوه بر بیماری‌های جسمی، محروم شدن بچه از مهر و عاطفه‌ی پدری و مادری یا هر دوی آنها یا دوری از یکی یا هر دو تأثیر مستقیم و بسیار چشمگیری در خورد و خوراک و اشتهای بچه داشته و آثار آن به صورت احتمالی در روند رشد نمایان می‌گردد. توجه داشته باشید علاوه بر علل رفتاری در قبال بی‌اشتهایی کودکان، نبایستی سایر عوامل تأثیرگذار را نیز دست کم گرفت و به آنها بی‌اعتنایی نشان داد گرچه این اختلالات نادر است و شیوع کمتری دارد ولی به هر صورت آگاهی شما بزرگواران از علل زیر و چاره‌اندیشی به موقع و اقدام سریع خالی از لطف نخواهد بود. اولین عامل غیررفتاری در ایجاد بی‌اشتهایی، ابتلای حاد کودک به عفونت‌های مختلف در اندام‌های گوارشی، ریوی و یا گوش میانی است که سریعاً با مشورت متخصص کودکان باید چاره‌اندیشی شود. علاوه بر عفونت‌های حاد، عفونت‌های مزمن و یا مصرف دایمی بعضی از داروها مثل ضدتشنج‌ها و ضدافسردگی و ضدحساسیت و یا سایر داروهای تجویزی متخصص کودکان نیز در قبال اشتها تأثیرگذار بود و باید چاره‌اندیشی شود.
علاوه بر بیماری‌های جسمی، محروم شدن بچه از مهر و عاطفه‌ی پدری و مادری یا
هر دوی آنها یا دوری از یکی یا هر دو تأثیر مستقیم و بسیار چشمگیری در خورد و خوراک و اشتهای بچه داشته و آثار آن به صورت احتمالی در روند رشد نمایان می‌گردد
13- کمبود بعضی از ریزمغذی‌ها مثل کم‌خونی ناشی از فقر آهن یا کم‌کاری تیروئید، کمبود روی و یا بیماری‌های روماتیسمی، نارسایی‌های قلبی، اختلالات غدد درون‌ریز، عدم دریافت کلیه مواد مغذی و املاح یا افزایش مصرف ویتامین‌های ا و ای و مسمومیت‌های ناشی از آنها یا سایر مسمومیت‌ها با فلزات سمی از جمله جیوه یا سرب عوامل ایجادکننده‌ی بی‌اشتهایی‌های مرضی بوده و باید سریعاً تحت نظر یک متخصص کودکان نسبت به تشخیص و درمان آنها اقدام لازم به عمل آورده شود.
