شیر مادر در گفتگو با دکتر سوسن پارسای

آکاایران: کمتر کسی است که از اهمیت شیر مادر در تغذیه کودکان، بی خبر باشد. با این حال هربار که متخصصان تغذیه در این زمینه صحبت می کنند، برای خیلی از ما زوایای پنهانی از این موضوع آشکار می شود. با همین انگیزه و به بهانه روز جهانی شیر مادر به سراغ خانم دکتر سوسن پارسای متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رفته و نظرات ایشان را درباره نقش و اهمیت شیر مادر در رشد و تکامل کودکان جویا شدیم.

▪ در آغاز باید بگویم، اهمیت تغذیه با شیر مادر آن چنان است که یک روز را به نام آن نامگذاری کرده اند. از سال ۱۹۸۱ با به تصویب رسیدن <آیین نامه بین المللی بازاریابی شیر خشک> از سوی سازمان بهداشت جهانی و یونیسف، اول ماه اوت یا دهم مرداد ماه به نام روز جهانی شیر مادر لقب گرفت. جالب است بدانید که در این روز ارگان های بهداشتی و ذی ربط، تصمیمات مهمی را در این رابطه و وضعیت تغذیه با شیر مادر می گیرند.

● آیا مصوبات کشوری نیز در این رابطه وجود دارد تا بتوان اینآیین نامه را در کشور پیاده کرد؟

▪ بله. مصوبات سازمان بهداشت جهانی موجب شد در نهایت در سال ۱۳۷۴ مصوبه ای به نام قانون تغذیه با شیرمادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی از سوی مجلس شورای اسلا می ایران به تما می ارگان های دولتی و غیردولتی ابلاغ شود. در این مصوبه آمده بود مرخصی زایمان تا سه فرزند برای مادرانی که فرزند خود را شیر می دهند در بخش های غیر دولتی و دولتی ۴ ماه است که این موضوع برای دوقلوها به ۵ ماه می رسد.

مادران شیرده پس از شروع به کار مجدد در صورت ادامه شیردهی می توانند تا ۲۰ ماهگی کودک روزانه یک ساعت از مرخصی استفاده کنند البته در مورد مادرانی که دوقلو دارند این یک ساعت به دو ساعت تبدیل شد. دستگاه های دولتی و وابسته به دولت و دستگاه هایی که مشمول قانون کار نیستند موظف به ایجاد تسهیلات مناسب برای تغذیه شیرخواران در جوار محل کار کارکنان زن هستند.

● چرا بسیاری از مادران با وجودی که می دانند این شیر بسیار مفید است اما باز هم به فرزندان شان شیر خشک می دهند؟

▪ نکته ای که بسیاری از متخصصان به آن توجه ندارند، حمایت از مادر است. در بسیاری از موارد یا فرزند ناخواسته است یا مادر این باور را ندارد که می تواند به فرزندش تا دو سال شیر بدهد و یا اینکه از سوی اطرافیان به خصوص شوهرش مورد حمایت قرار نمی گیرد. جالب است بدانید که مطالعات نشان داده اند، تغذیه با شیر مادر در زنان ایرانی در مادرانی که روش سزارین را انتخاب کرده اند بیشتر است.

حتما تعجب می کنید. اما باید در جواب به این تعجب شما بگوییم از آنجا که مادران سزارینی مدت طولانی تری را در بیمارستان به سر می برند و مانند مادرانی که زایمان طبیعی داشته اند به سرعت بیمارستان را ترک نمی کنند، بیشتر مجبورند تغذیه با شیر را در همان ساعات اولیه انتخاب کرده و تا آخر نیز ادامه می دهند. البته باید اضافه کنیم که این موضوع به نوع بیمارستان نیز بستگی داشته و اینکه تا چه اندازه پرسنل آن بیمارستان به ترویج تغذیه با این مایه حیاتی تاکید دارند و به آن اهمیت می دهند.

نکته ای را که باید به خاطر سپرد آن است که باید برای مادر، مادری کرد یعنی آنکه باید از همان ساعات اولیه از سوی سیستم های کشوری، خانواده و محیط کار مورد حمایت قرار بگیرد و این حمایت ها باید روز به روز باشد و پس از مقطعی قطع نشود. در این میان نقش شوهر از اهمیت بسیاری برخوردار است و مهم ترین فرد برای مادر هم اوست. زیرا شوهر می تواند همسرش را تشویق کرده و از دخالت های دیگران جلوگیری کند، در وی ایجاد انگیزه کرده و به اهمیت استراحت وی آگاه باشد و به وی کمک برساند.

مادران باید به این موضوع آگاهی کامل داشته و به باور برسند که اگر بارداری آنها ناخواسته است و یا به سوء تغذیه و یا کم خونی مبتلا هستند باز هم می توانند شیردهی موفقی دارا باشند. جالب اینجاست که بدانید مادران اغلب در سه ماهه اول بارداری آموزش می بینند در حالی که درباره تغذیه با شیر مادر باید به آنها در سه ماهه آخر بارداری آموزش های لازم را داد. این آموزش ها باید با حضور همسر فرد باشد و در همین دوره ها باورهای غلط آنها اصلاح شود و جالب اینجاست که زمانی آموزش عملی می شود که تغییر رفتار دیده شود.

از این رو باید در ابتدا اعتماد به نفس مادر را افزایش داد. در ضمن حمایت از مادر فقط برای خود او باشد نه به خاطر کودک. حمایت ها باید عاطفی، خانوادگی و روانی باشد و این موضوع از هر اقدامی برای کودک نیز بهتر است، پس باید مادر کودک را دریابیم تا کودکی سالم داشته باشیم.

● آیا تفاوتی از نظر شخصیتی و رفتاری میان بچه هایی که از شیر مادر تغذیه می کنند و بچه هایی که شیر خشک خوار هستند، وجود دارد؟

▪ با اطمینان کامل باید بگویم بله. جالب است بدانید بچه هایی که از شیر مادر استفاده می کنند بچه های مستقل تری هستند بر خلاف اینکه مادران تصور می کنند بچه ها بعد از دو سال شیر خوردن به آنها وابسته می شوند، در حالی که باید این کلمه را به عبارت دلبسته تغییر داد. در ضمن دیده شده است در بچه هایی که از شیر مادر استفاده می کنند بلوغ اجتماعی به طور کامل شکل می گیرد.

حتما می پرسید بلوغ اجتماعی چیست؟ باید در جواب بگویم که وقتی ما در خانه فقط به عنوان همسر هستیم و در دانشگاه به عنوان یک استاد و برای والدینمان فقط یک فرزند، به بلوغ اجتماعی رسیده ایم. دقیقا اینکه در کجا باید چه نقشی را ایفا کنیم.

بچه هایی که دلبستگی بیشتری دارند مسوولیت پذیرترند و در نهایت در بزرگسالی کمتر به بیماری های روانی مبتلا می شوند. بسیاری از ما حتی در بزرگسالی نیز به این بلوغ نمی رسیم و فقط بلوغ جسمانی و تا حدودی بلوغ عاطفی مان کامل شده است در حالی که بچه های شیرمادرخوار از همان ابتدا با بلوغ اجتماعی و عاطفی آشنا می شوند اما شاید از خودتان بپرسید بلوغ عاطفی یعنی چه؟ باید بگوییم ظرفیت دوست داشتن و دوست داشته شدن. یعنی وقتی کسی از ما تعریف می کند احساس غرور نکنیم و به جای آنکه پای یکدیگر را بگیریم دست هم را بگیریم در حالی که این روزها این موضوع برعکس است.

جالب است بدانید بچه هایی که به مدت دو سال از شیر مادر تغذیه می کنند اجتماعی تر بوده و وقتی خود مادر می شوند بیش از بچه های شیرخشک خوار فرزندشان را دوست دارند و به او توجه می کنند. این بچه ها اعتماد به نفس فراوانی دارند و این به آن علت است که از بدو تولد به شدت مورد توجه والدین خود به خصوص مادر قرار گرفته اند. آنها زودتر راه می افتند و به محیط اطراف خود واکنش تلاش می کنند. حتی مطالعات نشان داده اند این بچه ها قدرت هوشی بیشتری دارند البته ۳ تا ۹ امتیاز بیشتر.

در قدیم تصور می کردند که کم وزنی بچه ها به دلیل کم غذا خوردن است در حالی که امروز مطالعات نشان داده اند، در ۴۸ درصد از موارد این علت ارگانیکی نیست بلکه به عوامل روانی وابسته است و مهم ترین آن توجه والدین است که این موضوع با شیر دادن جبران می شود.

● همیشه گفته می شود شیر مادر برای شیرخوار بسیار مفید است. آیا این نوع تغذیه برای مادر شیرده نیز فایده ای را به همراه دارد؟

▪ به طور قطع. اما اشتباهی که بسیاری از ما با آن مواجه هستیم آن است که درباره این فواید با مادران صحبت نمی شود. اگر مادری بداند چربی هایی که در دوران بارداری ذخیره شده اند با یک شیردهی موفق از میان می روند برای حفظ تناسب اندام او هم که شده از این نوع روش تغذیه استفاده می کند.

با شروع شیردهی پس از زایمان مادران کمتر با افسردگی پس از زایمان رو به رو خواهند شد، خون ریزی پس از زایمان در آنها کمتر است و به دلیل توجهی که از سوی اطرافیان خود دریافت می کنند وضعیت روحی شان تقویت می شود. به علاوه، مادرانی که به فرزندان شان شیر می دهند، کمتر پوکی استخوان می گیرند، بعد از زایمان امکان تولید سنگ های صفراوی در آنها کمتر است، احتمال ابتلا به سرطان هایی مانند سرطان پستان، رحم و تخمدان کمتر وجود دارد و حتی نیاز به انسولین در مادرانی که دیابتی هستند اما به فرزندانشان شیر می دهند، کاهش پیدا می کند.

● با وجودی که فرهنگ ترویج این نوع تغذیه در کشور در حال پیشرفت است چرا مجوز تولید کارخانه های تولید شیر خشک داده می شود؟

▪ شاید بسیاری از حامیان شیر مادر با شنیدن این خبر که به تازگی مجوزهای تازه ای برای تولید انواع شیر خشک داده شده است، ناراحت شوند اما باید این حقیقت را پذیرفت که سالانه ما در کشور خودمان به مقداری شیر خشک نیازمندیم. به طور مثال بچه هایی به دنیا می آیند که پس از تولد مادر خود را از دست می دهند و در اطرافیان کسی نیست تا به آنها شیر بدهد و یا اینکه مادران شان سرطانی هستند، خود بچه به بیماری فنل کتونوری و یا بیماری گالاکتوزمی مبتلا است بنابراین نمی تواند از شیر مادر استفاده کند اما نکته ای را که باید به خاطر سپرد آن است که آموزش در زمینه مصرف شیر خشک بسیار کم بوده است.

مادران باید بدانند که بین شیرخشک های گوناگون تفاوت کیفیتی موجود نیست اما در مورد رقت و غلظت شیر، درجه حرارت آن و اینکه می توان آن را در یخچال نگهداری کرد اطلاعات بسیار کم است از این رو باید این قضیه را تقویت کرد. سخن آخر اینکه شیر مادر یک مائده خداوندی است هم برای کودک و هم مادر. بنابراین نباید آن را با آزمایش های گوناگون مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. باید به خاطر سپرد این شیر برای هر بچه ای چه زود به دنیا آمده باشد چه سینه های مادر کوچک باشد و یا چه بزرگ، متناسب با نیازهای کودک در اختیار وی قرار می گیرد. بنابراین شیر مادر فرهنگ زیبای خانواده است و نباید با مطالعات فراوان آن را دستکاری کرد.

ـ خلاصه اینکه...

▪ شیردهی مادر نه تنها برای کودک، بلکه برای خود مادر بسیار مفید است.

▪ برای موفقیت در تغذیه با شیر مادر باید حمایت از مادر را به عنوان مهم ترین نکته در نظر گرفت.

▪ مادر باید بداند شیردهی موجب تناسب اندام وی، بهبود وضعیت روحی و جسمانی اش می شود و فرصتی است برای به دست آوردن آن چیزی که در طول بارداری و زایمان از دست داده است.

▪ همه ما باید بدانیم که شیر نه تنها برای رشد جسمانی کودک بلکه برای رشد روانی او بسیار موثر است به طوری که بچه های شیر مادرخوار، مسوولیت پذیرتر و اجتماعی تر هستند و اعتماد به نفس بالاتری دارند.

   سارا حسنلو