آموزش انضباط در خانواده
(آموزش نظم و انظباط در فرزندان(2
نظم و انضباط مثل بسیاری از رفتارها ی دیگر اکتسابی است و مهم ترین کانون آموختن آن خانواده است . در مقاله ی قبل با عنوان « شلختگی هم آموختنی است » به نکاتی اشاره کردیم که در تربیت کودکان موثر است و آن ها به سمت زندگی منظم سوق می دهد.در این مقاله به نکاتی دیگر اشاره خواهیم کرد:
پرهیز از خشم و زور گویى
یکى دیگر از موضوعاتى که باید براى آفریدن نظم و انضباط در فرزندان بدان توجه کرد ، پرهیز از خشم و زورگویى است . انضباطى که بر پایه خشم و غضب استوار گردد و با زور انجام پذیرد ، چون خانه اى است که بر پایه هایى سست و بى رمق بنا شود و به محض برداشته شدن زور و اجبار ، این خانه سست بنیان از هم مى پاشد.
خشم ، در روایات اسلامى ، بسیار نکوهش شده و حتى کلید همه بدى ها نامیده شده است . (1)
ایجاد انضباط از راه زور، پیامدهایى زیان بار به دنبال دارد که مى توان از میان آنها به مقاومت ، بى اعتنایى ، شورش ، بدخلقى ، دروغگویى ، انزوا، لج بازى ، اشاره کرد.
اگر به گونه منطقى و صریح و مستدل ، با کودک برخورد شود ، او حق را مى پذیرد و تسلیم خواهد شد. اجراى برنامه هاى انضباطى ، بدون گذشت ، امکان پذیر نیست . در صورت تخلف ، باید شکیبایى به خرج داد ، ولى در اجراى انضباط، پافشارى لازم است و از راه تشویق و تحسین و در مواضع ضرورى از راه تنبیه و توبیخ با احتیاط و دقت ، مى توان به اصلاح رفتار کودکان پرداخت . (2)
بهتر است فرزند ، در دوران کودکى ، با سختى و مشکلات رو به رو شود تا در بزرگ سالى ، بردبار و شکیبا باشد.
قاطعیت و پرهیز از تردید و دو دلى
وقتى براى فرزندان خویش مقرراتى را لازم مى دانیم ، براى ایجاد انضباط در وجود آنان ، باید در اجراى این مقررات ، استوار باشیم و از تردید و دو دلى پرهیز کنیم ؛ زیرا سستى و سهل انگارى ، باعث بى انضباطى مى شود و ما را از هدف باز مى دارد.
اگر فرزند ، متوجه تردید و دو دلى شما شود ، از انجام دادن مقررات سر باز مى زند و به بحث و جدل مى پردازد و نیز ممکن است دچار سر در گمى شود که آیا باید آن کار را انجام دهد یا ندهد. ناگفته نماند که این ایجاد انضباط در خردسالى و پا فشارى بر آن ، سبب مى شود که در آینده ، بردبار و شکیبا و منظم و منضبط باشد. در روایتى از هفتمین پیشواى شیعیان ، حضرت امام کاظم (ع )، آمده است :
یستحب غرامة الغلام فى صغره لیکون حلیما فى کبره ؛ (3)
بهتر است فرزند ، در دوران کودکى ، با سختى و مشکلات رو به رو شود تا در بزرگ سالى ، بردبار و شکیبا باشد.
کسب عادت هاى درست ، نیازمند به وقت است و یک باره امکان پذیر نیست . از این رو، باید حوصله به خرج داد و با مراقبت و استقامت ، شالوده شخصیت کودک را بر پایه نظم و انضباط استوار ساخت. رعایت اصل تدریج در اصلاح رفتار
یکى دیگر از اصولى که باید براى ایجاد انضباط مورد توجه قرار گیرد ، اصل تدریج در اصلاح رفتار است . کسب عادت هاى درست ، نیازمند به وقت است و یک باره امکان پذیر نیست . از این رو، باید حوصله به خرج داد و با مراقبت و استقامت ، شالوده شخصیت کودک را بر پایه نظم و انضباط استوار ساخت . براى دست یابى به این هدف بلند ، باید به تدریج و گام به گام او را به سوى هدف رهنمون ساخت و در این راه ، ظرفیت و موقعیت جسمى و روحى اش را در نظر داشت .
پیامبران الهى (ع ) که مربیان جامعه بشرى اند، تمام دستورهاى خود را به یک باره به مردم ابلاغ نمى کردند، بلکه از گذشت زمان و شیوه گام به گام بهره مى جستند. قرآن کریم نیز، که کتاب نور و هدایت است ، در مدت بیست و دو سال ، به تدریج نازل شد و مسلمانان را گام به گام با احکام و معارف نورانى خود آشنا ساخت . برخى از احکام قرآن ، مانند حکم حرمت شراب ، به تدریج در موقعیت هاى زمانى گوناگون بیان شده است .
تداوم در استوار ساختن نظم و انضباط
براى این که انضباط ، ابتدا به صورت یک حالت ، در درون فرزند شکل گیرد و سپس به عادت و آن گاه به ملکه اى درونى مبدل شود، لازم است در استوار ساختنش مداومت کرد.
گر چه ممکن است آغاز کار، آسان باشد ، به سامان رساندن آن و به بار نشاندنش ، به مراقبت و مواظبت نیاز دارد. براى این که بذر ارزشمند انضباط به برگ و بار بنشیند و آدمى در سایه سار آن به آرامش و سعادت برسد ، مداومت و شکیبایى بسیار ، بایسته است . امام اهل یقین ، حضرت على (ع )، در حدیثى نورانى مى فرماید:
العمل العمل ثم النهایة و الاستقامة الاستقامة ثم الصبر الصبر؛ (4)
عمل ، عمل ، سپس توجه به پایان کار، پایان کار، آن گاه استقامت ، استقامت ، سپس شکیبایى ، شکیبایى !
و در حدیثى دیگر مى فرماید:
قلیل مدوم علیه خیر من کثیر مملول منه ؛ (5)
کارى اندک که بر آن مداومت شود ، برتر است از کار بسیار که خستگى آورد و توانایى دوامش از انسان سلب شود.
پی نوشت ها :
1) امام صادق (ع ) الغضب مفتاح کل شر. الحدیث ، ج 1،ص 145
2) جزوه اهمیت نظم و تدبیر در اسلام ،ص 22.
3) وسائل الشیعه ، ج 5،ص 198؛ میزان الحکمه ، ج 5،ص 352
4) نهج البلاغه فیض الاسلام ، خطبه 176،ص 569
5) همان ، حکمت قصار،ص 444
منبع : برگرفته از کتاب " نظم و انضباط " - مؤ لف : مرکز پژوهش هاى اسلامى صدا و سیما گروه معارف
با تلخیص