کودکانتان را اینگونه تشویق و تنبیه کنید

آکاایران: کودکانتان را اینگونه تشویق و تنبیه کنید 

«تشویق» به معنای برانگیختن، به شوق آوردن و راغب ساختن و «تنبیه» بیدار کردن، آگاه کردن و ادب کردن معنا شده است.به طور کلی هدف از تشویق و تنبیه، به کار گرفتن آدابی برای برانگیختگی و بازدارندگی، جهت شکوفا شدن استعدادهای انسان می باشد. 

همان گونه که حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) درباره نقش پاداش و کیفر الهی در تربیت آدمی فرموده است:

همانا خدای سبحان، پاداش را برای اطاعت و کیفر را برای گناه قرار داده است، تا بندگانش را از عذاب خود باز دارد و به سوی بهشت ببرد.

در باب استفاده از این روش، به خصوص روش تشویق، در قرآن کریم، خداوند به مناسبت های گوناگون، بندگانش را مورد تشویق قرار داده و پاداش نماز خواندن، صبر، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و توکل، اخلاص، خدمت به خلق... را بهشت، پاداش شاکرین را فراوان شدن نعمت و پاداش توبه کنندگان را بخشش قرار داده تا تشویقی در جهت رغبت به انجام آن ها باشد. در واقع «هر آیه ای که در درون انسان، شوق به انجام عمل با ترک فعلی پدید می آورد، در حقیقت انسان را به انجام آن عمل یا ترک آن فعل تشویق می کند.»  

در سیره پیامبر گرامی (صلی الله علیه واله وسلم) و امامان معصوم ( علیهم السلام) نیز استفاده از شیوه تشویق- چه در بزرگسالان و چه در کودکان- زیاد به چشم می خورد. از جمله، تشویق پیامبر در کُشتی گرفتن امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) است که بیش از این آوردیم.

روان شناسان نیز نظریه های مختلفی در باب تشویق و تنبیه بیان کرده اند که نشان دهنده تأکیدشان بر این شیوه است:

جان لاک، روان شناس اواخر قرن هفدهم بعد از تأیید تشویق و تنبیه، در باب موثرترین شیوه تنبیه، اظهار می کند که تکرار سردی و بی اعتنایی والدین، تأثیرپذیرتر از تهدید آن هاست. او در این باره می نویسد:

اگر می خواهیم در کودکان تأثیری بگذاریم باید در مورد آن ها تنبیه و پاداش را به کار ببندیم. از میان انواع پاداش و تنبیه احترام گذاشتن و خوار گردانیدن از قوی ترین انگیزه های ذهن بشری است. بنابراین اگر به هنگامی که کار خوبی از کودک سر می زند، پدر آن ها را تحسین و نوازش کند و به ازای کار نادرست قیافه ای سرد و بی اعتنا به خود بگیرد و مادر و همه کسانی که با او سر و کار دارند، همین رویه را پیش بگیرند چیزی نمی گذرد که کودک تفاوت بین کار خوب و بد را در می یابد و اگر این رویه دائماً پیش گرفته شود، شکی ندارم که بیش از تهدید و ارعاب در کودک تأثیر خواهد داشت.

پیش از وارد شدن به بحث علل و شیوه های تشویق و تنبیه، چند نکته را به عنوان فرد تشویق کننده و تنبیه کننده باید به یاد داشته باشید:

- خود، عامل به ضوابط و قوانین باشید تا تشویق و تنیبه، تأثیر مطلوب را در روح و جان فرد بگذارد.

- عدالت را در تشویق و تنبیه رعایت کنید.

- تشویق را بر اساس روابط دوستانه و تنبیه را براساس لجاجت انجام ندهید، بلکه قصد رشد و اصلاح داشته و به موقع به کار بگیرید.

- از تشویق همه پاسخ های درست و تنبیه پاسخ های غلط اجتناب کنید؛ زیرا، والدین خوب، در گوشزد کردن یا اصلاح همه اشتباهات کودک، به محض انجام آن ها عجله نمی کنند، بلکه در فرصت و زمان مناسب آن کار را انجام می دهند.

- اگر به کودک قول می دهید که او را تشویق کنید بر سر عهد خود بمانید؛ زیرا تأخیر افتادن یک پاداش موعود برایش بسیار ناراحت کننده است؛ لذا اگر از وعده انجامش بر نمی آیید تعهد نکنید.

- در تنبیه و توبیخ آن ها قاطع و راسخ باشید.

- از به کار گرفتن تشویق فاقد تنبیه و یا تنبیه فاقد تشویق و یا افراط و تفریط در آن جداً خودداری کنید.

در قرآن، خطاب به پیامیر (صلی الله علیه واله وسلم) آمده است: (سوره بقره/ آیه 119).

ما تو را به حق فرستادیم که هم مژده دهی و هم توبیخ کنی.

استفاده از یک روش (تشویق یا تنبیه) با زیاده روی در یکی از آن ها، آثار سویی دارد که در نتیجه آن والدین را به اهداف تربیتی نمی رساند؛ خصوصاً در امر تشویق که «تعریف زیاده بدتر از دشنام است». عادت دادن دائمی فرزند به پاداش و تشویق، او را در موفقیت های زندگی، به محرک های خوشایند بیرونی وابسته می کنند. این خصلت در درازمدت موجب می شود کودک از جایزه لذت ببرد، نه از کسب آموزش.

بنابراین، والدین در پاداش و تشویق باید تعادل را نگه دارند.