درست چندسال قبل از ورود کودک به سن نوجوانى تغییرات اندکى در جسم و رفتارش رخ مى نماید. خصوصاً این تغییرات در دخترها شایع تر است. شروع بلوغ به عواملى چون وراثت، عرض جغرافیایى، شرایط بهداشتى خانواده و تغذیه کودک و شرایط روانى و رفتارى وى بستگى دارد اما در حال حاضر در کشور ما متوسط بلوغ دختران در سن 11تا 13 سالگى و 14 سالگى در پسران است.
یکی از خصوصیات بارز نوجوان این است که احساس می‌کند همه به او توجه دارند؛ حتی اگر جوش ریزی در صورتش پیدا شود احساس می‌کند که تمام دنیا متوجه آن هستند و این در حالی است که احتمالاً اطرافیان اصلاً متوجه این ذره اضافی نشده اند. تنها دلیل این احساس، عواطف خاص نوجوانی است. زیرا نوجوان تصور می‌کند زیر ذره بین قرار گرفته و کوچکترین تغییر ظاهری او آن قدر برای دیگران مهم است که مورد توجه و دقت قرار می گیرد. به عبارت روشن تر نوجوان همیشه یک تماشاچی خیالی برای خود دارد.
در دوران نوجوانی بعضی از قسمت‌های بدن سریع تر از قسمت‌های دیگر رشد می‌کنند. مثلاً رشد طولی بدن سرعت می‌گیرد، و توازن رشدی اندام‌های مختلف بدن به هم می ریزد. به همین سبب اکثر نوجوانان اندام‌های بی قواره و ناموزون دارند. نوجوانان در برابراین به هم ریختگی اندام واکنش شدیدی نشان می‌دهند تا آنجا که اندک تغییر جسمانی می‌تواند نوجوان را دچار تشویش و اضطراب کند. اما واکنشی که اطرافیان خصوصاً والدین در برابر این گونه تغییرات جسمانی از خود بروز می‌دهند عامل مهمی در رفتار، نگرش، شکل گیری شخصیت و نقش یابی و هویت او در آینده است. گاه دیده می‌شود عدم توازن در هیکل و اندام نوجوان موضوعی برای تفریح و خنده و شوخی دیگران می‌شود و آنها با به کارگیری اصطلاحات مخصوص و یا نامگذاری برای نوجوان حساسیت او را در برابر جسمش افزایش داده و اعتماد به نفس او را از بین می‌برند.
اکثر نوجوانانی که با اینگونه برخوردها مواجه هستند گوشه گیری پیشه می‌کنند، از جامعه کناره می‌گیرند و حتی جرات ظاهر شدن در جمع را هم ندارند چه رسد به این که توانایی‌های خود را به دیگران نشان دهند یا حق ضایع شده خود را باز پس گیرند. طبیعی است که تمسخر در جمع، تأثیر تخریبی بیشتری خواهد داشت. مسلم است که هر انسانی در برابر تهدید و هر آنچه که موجودیت او را به خطر اندازد واکنش نشان می‌دهد؛ خصوصاً در دوران نوجوانی که بی شک بحرانی ترین و پر تلاطم ترین دوران زندگی بشر است. او حتی در مورد الگوی رشد خود نسبت به خواهر و برادرهای خود حساسیت نشان می دهد. به عنوان مثال اگر فرزند دوم اندامی درشت تر از فرزندان اول داشته باشد مخربترین برخورد آن است که در برابر آنها، تفاوت‌های ظاهری شان را بازگو کرده و یا از خود نگرانی نشان دهیم. بد نیست در چنین مواردی بدون ایجاد حساسیت، تفاوت های فردی و اختلاف در میزان رشد افراد گوناگون را در نظر داشته باشیم. حتی در بین دو فرزند خودمان و الگوی رشد آنها تفاوت‌هایی موجود است که نباید آن را نادیده گرفت. رشد در عده‌ای روند سریع تری دارد و در برخی دیگر کندتر صورت می‌گیرد. علاوه بر این پیشینه خانوادگی وعوامل وراثتی هم ثأثیر گذار هستند. آیا والدینی که خود قامت متوسطی دارند می‌توانند انتظار فرزند بلند قامتی را داشته و در پی رشد سریع فرزند ، به طور مداوم او را از یک پزشک به پزشک دیگر بکشانند؟
همه چیز طبیعی است، نگرانی ممنوع! اگر والدین در حضور دیگران از شگفتی خود درمورد کوتاهی قد نوجوان سخن گفته و از خود اضطراب نشان دهند و یا او را با دیگر همسالان، خصوصاً فرزند کوچکتر مقایسه کنند، حتی اگر تا آن زمان توجه نوجوان به این مسئله جلب نشده باشد، حساسیت والدین، او را متوجه تفاوتهایش با دیگران خواهد ساخت و مقدمات تشویش و نگرانی فزاینده او را فراهم خواهد ساخت. نگرانی که می‌تواند به شکل بیمار گونه به دیگر موارد زندگی نیز کشیده شود.
احساسات دوره ی نوجوانی بسیار متغیر است. خصوصیاتی مثل گوشه گیری، ناسازگاری و ترس و خشم شدت می‌گیرد و سبب می‌شود بسیاری از نوجوانان از دنیای واقع کناره گیری کنند و در عالم روِیا و تخیلات خود زندگی کنند. او با خواندن داستان و یا دیدن فیلمی از قهرمان آن تقلید می‌کند و با شبیه سازی خود با شخصیت‌هایی که در نظرش والا و مطلوب هستند، تمایلات خود را ارضا می‌کند. نوجوانان دوست دارند دنیا آن طور باشد که آنها می‌خواهند و می‌پسندند و معمولاً در روِیاهای خود اطرافشان را همین گونه می بینند، نه آن طور که واقعاً هست. به همین دلیل هر چیزی را که در دنیای واقع به دست نیاورند در عالم خیال جستجو می‌کنند. همانجا که روِیاها جان می‌گیرند و تمام غیرممکن ها، ممکن می‌شوند. در بسیاری موارد، نوجوانان به دلیل رنجش‌ها و کدورت خاطرها به نوشتن روی می‌آورند. گاهی نوشتن مطالب ادبی و شعر، و گاهی ثبت خاطرات ؛ زیرا به این وسیله می‌توانند احساسات آزار دهنده و نامطلوب را از ذهن خود بیرون ریخته و از فشارهای عاطفی و روانی ناشی از آنها رهایی یابند. یکی از بارزترین خصوصیات نوجوانی اغراق در بیان کلمات و افکار و احساسات است. نوجوان با نوعی تفکر همه یا هیچ مواجه است. هر چیزی را با شدت بیشتر و به شکلی بسیار ساده انگارانه تر از آنچه هست و یا بسیار سخت تر، غیر قابل تحمل تر و مشکل آفرین تر از واقعیت می‌بیند. حتی در مورد توانایی‌های خود نیز با اغراق صحبت می کند.
گاه نوجوان از واژه‌ها و اصطلاحات نازیبایی استفاده می‌کند تا به وسیله آن احساس بزرگی، استقلال و خشونت داشته باشد
گذران بیشتر اوقات با دوستان
با بروز نامحسوس علائم بلوغ نوجوانان بیشتر تمایل دارند اوقاتشان را با همسالان هم جنس خود بگذرانند. آنها ساعت ها با دوستانشان به صحبت مى نشینند. در ابتداى این صحبت ها یعنى همان سال هاى پیش از بلوغ این کودکان در آستانه نوجوانى درباره خانواده، افتخاراتى که خانواده شان داشته، مسافرتى که پدر و مادرشان داشتند، دارایى هاى خانوادگى، دوستان و آشنایانشان و بحث هاى داغى که این روزها در زندگى آنها جارى است صحبت مى کنند . در این دوره کودکان سعى مى کنند خود و خانواده شان را برتر از دیگرى دانسته و یا حتى با خیال پردازى هایى ذهن دوستانشان را به سمت خود سوق دهند. شاید شما فکر کنید که آنان به دوستانشان دروغ مى گویند اما خیر! بیشتر اوقات آنان واقعیات زندگى شان را با خیالات آمیخته کرده و به دوستانشان مى گویند.
باورش کنید اما مراقبش باشید
نوجویی و نوخواهی به عنوان بارزترین خصیصه نوجوانی، به اشکال مختلف در حیطه زندگی خانوادگی و اجتماعی نوجوانان بروز می‌کند. حتی در نوع لباس پوشیدن، استفاده از برخی عبارات و کلمات و شکل کوتاه کردن موها و... معمولاً نوجوانان سعی می‌کنند از آنچه که در جامعه ارزش محسوب شده و مورد تأیید و پذیرش تمامی اقشار جامعه است فاصله بگیرند. گاهی لباس پوشیدن نوجوانان به حالت معضلی اجتماعی در می‌آید، چرا که اغلب با وضعیت ناپسند و مغایر با سنت و هنجارهای موجود نمود یافته و تنها بی قیدی و لاابالی گری را در ذهن بیننده بیدار می‌کند.
تغییر در گفتار
زبان نوین و خاص، چیزی است که همگی ما با آن مواجه بوده ایم. نسل جوان واژه ها و اصطلاحات خاص خود را در محاورات روزمره خصوصاً در برخورد با گروه همسالان به کار می برد که البته در محیط ها، طبقات اقتصادی و لایه‌های مختلف اجتماعی متفاوت است. گاه نوجوان از واژه‌ها و اصطلاحات نازیبایی استفاده می‌کند تا به وسیله آن احساس بزرگی، استقلال و خشونت داشته باشد. گاهی نوجوانان و جوانان در بین گروه خود زبانی خاص ایجاد می‌کنند تا بتوانند وسیله ارتباطی مخصوص به خود و جدا از دیگران برای خود داشته باشند؛ زیرا گروه دوستان و همسن و سال‌ها در ساختار شخصیتی نوجوان تأثیر به سزایی دارند. نوجوان در اولین گام برای ترک دوره کودکی و ورود به دنیای بزرگسالی و احساس استقلال، به طرد و انتقاد از کسانی می‌پردازد که تا به حال مورد ستایش و پذیرش او بوده اند و والدین به عنوان اولین الگوهای تقلیدی و تربیتی، پیش از هرکس دیگر مورد بی مهری او قرار می‌گیرند. نوجوان به خود اجازه می‌دهد در مورد والدینش قضاوت کند و معایب آنها را چند برابر جلوه دهد، تا آنجا که گاهی نوجوانان از رفتار والدین خود احساس شرمندگی می‌کنند....
این دوره بهترین دوره اى است که شما مى توانید به رفتارهاى کودکتان جهت مناسب بدهید مثلاً مراقب فرزندتان در انتخاب دوستان و معاشران باشید. زیرا نوجوانی که ارتباطات اجتماعی را به شکل وسیع آن ، به تازگی تجربه می‌کند، اگر در دام دوستان ناباب و یا گروه‌ها ی خاص نوجوانان بزهکار گرفتار شود، به شدت از گرایش‌های اخلاقی آنها پیروی کرده و به شکل یکی از آنها درمی آید. اما برعکس اگر دایره دوستان وی از افرادی لایق تشکیل شده باشد و پایه دوستی‌ها برمبنای ارتباطات و رفاقت‌های سالم و براساس رشد متقابل ذهنی، عاطفی و اخلاقی طرفین شکل گرفته باشد، نه تنها خطرناک نیست بلکه می‌تواند با احساس امنیت و همدلی، نوجوان را در رسیدن به یک شخصیت با ثبات و متعالی یاری کند.
مى توانید دوستان آنها را که اکثراً هم محله اى ها و همکلاسى هایشان هستند شناسایى کنید و درباره خلقیات آنها و خانواده شان بیشتر آشنا شوید البته فراموش نکنید که باید غیرمستقیم این کار را انجام دهید. زیرا احساس غرورى که در سال هاى بعد تبدیل به غرور جوانى مى شود در کودک شما در حال شکل گیرى است. هرگونه رفتار توهین آمیز و تحقیرآمیز شما باعث مى شود که غرور و عزت نفس کودکتان خدشه دار شود. بهتر است بگوییم که با ورود کودکتان به این مرحله و بروز این قبیل رفتارها رفتار شما نیز باید پخته تر و منطقى تر شود. سعى نکنید کودکتان را با همان شیوه هاى قبلى به سمت خود گرایش دهید بلکه باور داشته باشید که او در تلاش براى رسیدن به یک استقلال فکرى و منطقى است. حتى در این مرحله ممکن است شاهد نافرمانى هاى او باشید. یادآور مى شویم که در این دوره ممکن است کودکان برخى رفتارهاى نادر نیز داشته باشند مثل شب ادرارى که البته بیشتر از اینکه این قضیه یک مسئله روانشناختى باشد مربوط به تغییر هورمون ها در بدن وى است.
ناگفته نماند که شما در نقش پدر و مادرى که هنوز کودکتان شدیداً به شما وابسته است مى توانید در پایان این دوران نقش مهمى را همچون یک دوست ایفا کنید. مثلاً برخى مسائلى که دختران و پسران ممکن است در دوران بلوغ با آن مواجه شوند. بهتر است مادر یا زنى مورد اعتماد دختر نوجوان با او درباره دوران بلوغ و نیز مردى مورد اعتماد پسر نوجوان درباره بلوغ با او صحبت کند. زیرا در صورت نا آگاهى از پدیده هاى بلوغ ممکن است آنها در مواجهه با این موقعیت ها دچار اضطراب و نگرانى شده و عواقب روانى بدى در انتظار آنان باشد. براى چگونگى مطرح کردن این بحث ها بهتر است با مشاوران و روانشناسان صحبت کنید.
منبع : tebyan.net