خاطرات خوب یا بد | اما ماندنی

حضور پسران جوان کشور در بهترین دوران عمر خود، به مدّت دو سال در نیروهای مسلّح، از اهمیت خاصّی برخوردار است و باید بیش از گذشته به آن اهمیت داد. توجّه به موارد روان‌شناختی و ویژگی‌های دوران سربازی، از جمله نکاتی است که باید مورد ارزیابی و بررسی برنامه‌ریزان و فرمانده‌های ارشد قرار گیرد، تا یک جوان، با انگیزه و رغبت بیشتری، وارد خدمت سربازی شود و هرگز آن را یک اجبار و تحمیل و مانع ترقّی و پیشرفت خود، تلقّی نکند. با توجّه به جنبه‌های مختلف دوران خدمت، این نگرش‌ها و تفکّرات (اعم از مثبت و منفی)، در ابعاد روحی، تربیتی و اجتماعی یک جوان، خواه‌ناخواه، تأثیر خواهند گذاشت.که در این مقاله، به بررسی این ویژگی‌های مثبت و منفی دوران سربازی و تأثیر آنها بر بهره‌وری در زندگی می‌پردازیم.

جنبه‌های مثبت

1. تجربه زندگی مستقل و دور از خانواده: 

در دوران سربازی، ارتباط آزادانه و وابستگی روزمرّه جوان با خانواده‌اش گسسته می‌شود و در واقع، برای اوّلین بار، زندگی مستقل را تجربه می‌کند. پس دوران سربازی، غالباً اوّلین تجربه زندگی مستقلّ یک جوان است که دنیایی جدید را فراروی او قرار می‌دهد. این تحوّل، اوّلین درس زندگی برای یک جوان است که سبب می‌شود میزان وابستگی‌اش به محیط خانواده، به تدریج، کمتر شود و برای زندگی مستقل، کاملاً آمادگی پیدا کند.

2. مقابله با سختی‌ها و افزایش قدرت تحمّل : سرباز، از لحظات اوّلیه طلوع صبح، بر خلاف میل باطنی‌اش بیدار می‌شود و در حین انجام دادن وظایف روزانه‌اش، هرگز به دلخواه خود نمی‌تواند کاری انجام دهد. محدودیت‌های زندگی سخت و در مواردی طاقت‌فرسای دوران آموزش نظامی، روحیه آسیب‌پذیر یک جوان را پخته و آبدیده می‌کند و اراده او را در مقابله با سختی‌های زندگی، استحکام می‌بخشد.

3. تمرین زندگی با کمترین امکانات (قناعت): در زندگی سربازی، معمولاً حقّ انتخاب، از سرباز سلب می‌شود. سرباز، در این دوره، چه از نظر آرایش و لباس و پوشش و چه از جنبه تغذیه و تفریح و چه از جهت دسترسی به امکانات رفاهی و ارتباطی، تابع شرایط و امکانات خاصّ زمانی و مکانی است. در واقع، قناعت در زندگی، چیزی جز این قاعده نیست که آدمی در برابر امکانات متنوّع و رنگارنگ زندگی، به کمترینِ آن رضایت دهد و از افراط و تفریط بپرهیزد .

4. نظم‌پذیر شدن: بیداری صبحگاهی یک سرباز، در ساعت معینی انجام می‌گیرد و از همان لحظه، تمام اوقات روزانه‌اش طبق برنامه پیش‌بینی شده، انجام می‌شود. بعد از اتمام دوره آموزشی نیز همه امور و وظایف روزانه‌اش تحت برنامه خاصی است. این نوع زندگی منظّم او را با نظم و انضباط، مأنوس می‌کند و ضمن آن که روحیه او را در پذیرش نظم، انعطاف‌پذیر می‌سازد، انگیزه و علاقه‌اش را نیز به نظم، متمایل می‌کند و برمی‌انگیزد. وظایف روزانه یک سرباز از ضمانت اجرایی برخوردار است و او ، چنانچه از وظایفی که بر عهده او گذاشته شده، سرپیچی کند متناسب با تخلّف خود، تنبیه خواهد شد. با این شیوه زندگی، می‌توان ادّعا نمود که دوره سربازی، یک جوان را با قاعده قانون‌محوری زندگی اجتماعی و احترام به قوانین اجتماعی، هر چه بیشتر آشنا می‌سازد.

6. افزایش حسّ مسئولیت‌پذیری: افراد هر جامعه‌ای که بر قاعده دو ویژگی «قانون و نظم» اداره شود، خود‌به‌خود، متعهّد به پذیرش و اجرای این نظم و قانون می‌شوند. این تعهّد، همان حسّ مسئولیت‌پذیری‌ است که همه جوانان و بویژه پسرها، در زندگی اینده خود، شدیداً به آن، نیازمندند.

علاوه بر مواردی که اشاره گردید، از جمله آثار سازنده و مثبت سربازی در جنبه‌های فردی، می‌توانیم به نکات زیر هم اشاره کنیم: بیدار نمودن روحیه حمیت و جوان‌مردی؛ توجّه به سلامت جسم و حفظ کارایی بدن؛ تقویت خوداتّکایی و شجاعت؛ آگاهی از  توانایی‌های شخصی (روحی و جسمی).

ب. اثرات سازنده اجتماعی

1. افزایش حسّ تعلّق سرزمینی:  نقطه آغاز  روحیه سلحشوری، دوران سربازی است. یک جوان، می‌داند که نیروی دفاعی کشور، همواره باید آماده و فعّال باشد، لذا در ایامی که او در دوران خدمت به سر می‌بَرَد، خود را نیروی وابسته به قدرتی به وسعت یک کشور تصوّر می‌کند که در صورت هجوم دشمنان به کشور، با شور و اشتیاق فراوان، در صف رزمندگان قرار می‌گیرد. و بر همین اساس، روحیه حمیت و جوانمردی و شجاعت او نیز متبلور و متجلّی می‌شود.

2. تقویت روحیه ایثار و کمک به همنوعان:  گاهی شاهد بوده‌ایم که در اثر بلایای طبیعی (مانند زلزله و یا سیل)، گروه‌هایی از نیروهای نظامی، با حضور سربازان، به کمک مردم آسیب‌دیده می‌شتابند. با پوشیدن لباس سربازی، پیوند عاطفی سرباز و مردم، خود‌به‌خود، ایجاد شده است و در این گونه حوادث، فرصت بروز و ظهور پیدا می‌کند. و ممکن است تبدیل به یکی از ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی او در تمام مدّت عمرش شود.

3. تمرین مدارا و بردباری در برخورد با دیگران:

یکی از خصوصیات زندگی سربازی، آن است که گروهی با آداب و سنّت‌ها و عقاید و سلیقه‌ها و تربیت‌های مختلف، دور هم جمع می‌شوند و مجبورند که یکدیگر را تحمّل کنند.

جنبه‌های منفی

معمولاً هیچ نوع زندگی اجتماعی آرمانی یا ایده‌آلی وجود ندارد و  به عنوان نمونه، بسیاری از زمینه‌های ارتکاب جرم، در محیط‌های اجتماعی ایجاد می‌شوند. در هر حال، دوران سربازی هم عاری از آثار منفی نیست، که در ادامه، به برخی از آن آثار منفی، اشاره می‌کنیم:

1. عدم استفاده کارآمد از نیروهای وظیفه بر اساس تخصّص آنها: ارتش و یا نیروهای مسلّح، سازمانی گسترده با شرح وظایف متعدّد و مختلف است و آن قدر ظرفیت کاری دارد که نیروهای متخصّص وظیفه (سرباز) را جذب کند و میزان کارایی و اثربخشی آنان را افزایش دهد. البته، در حال حاضر هم استفاده از تخصّص‌های سربازان و یا کارکنانِ وظیفه، کم و بیش وجود دارد؛ امّا در حدّی محدود و معدود است و باید زمینه‌های توسعه آن را فراهم ساخت.

2. تخریب ذهنیت جوان‌ها نسبت به نیروهای مسلّح و دفاع: محیط نیروهای مسلّح، از نظر روان‌شناختی، ویژگی‌های خاصّ خودش را دارد و باید این ویژگی‌ها، محترم و محفوظ باقی بماند و هرگز مورد تحلیل غیرکارشناسانه قرار نگیرد. مسئله این جاست که گاهی اِعمال قدرت و استحکام و قاطعیت و جدیت، جایش را به اهانت و سختگیری‌های سلیقه‌ای و بی‌منطق می‌دهد. در چنین صورتی، احساسات جوانان، جریحه‌دار می‌شود و روحیه آنها سرکوب و شخصیت و احترامشان نادیده گرفته می‌شود.

3. افزایش رفتارهای ناهنجار اجتماعی: معمولاً در محیط‌هایی که تربیت و کنترل صحیح بر روی سربازان صورت نمی‌گیرد، پاره‌ای از ناهنجاری‌های رفتاری، مانند: بددهانی و اعتیاد به سیگار و سهل‌انگاری در عبادات یا تضعیف مبانی اعتقادی در میان آنان افزایش می‌یابد. دوری جوان از خانواده، مشکلات اقتصادی، محدودیت‌های خاص ّ خدمت سربازی مشکلات خانوادگی، نگرانی‌های اشتغال بعد از سربازی، الگوگیری از همسالان بزهکار و بسیاری دلایل دیگر، از جمله زمینه‌های مستعدّی است که جوان را به سمت اعتیاد، عصبانیت و بروز خشم و بددهانی و کاهلی در عبادات، می‌کشاند. آگاهی و هوشیاری و خویشتنداری شخصی اوست و ایمان و توکّلی که او را از لغزش‌ها حفظ کنند .