پلی برای عبور

سفارشاتی که در سلسله مقالات قبل مورد بررسی قرار گرفت به صورت زیر است  :

 "روح جستجوگری "، "عمل به واجبات "  ، "مرور زندگی گذشتگان"  ، " چنگ زدن به ریسمان الهى"  ، "اهمیت پند و موعظه"  ، " سفارش به زهد "  ، " یقین قلبی "  ، " یاد مرگ "   ، "چگونگى روابط اجتماعى و عملکرد صحیح و مناسب در قبال جامعه "  ،" پرهیز از سخن نادانسته " ، "امر به معروف و دستور به رفتار نیک و مورد قبول دین و جامعه" و بعد ازآن بحث " سرزنش سرزنش کنندگان " .

حال در این مقاله به بحث عمیق و تاثیرگذار " گذر از دنیا و سفر به آخرت " که بارها توسط امام علی (ع) عنوان شده است ، می پردازیم . در این نامه ی گهربارکه خطابى به همه ى جوانان عالم در همه ى حال و آینده ى تاریخ است، این تأکید بارها و به مناسبت هاى مختلف، تکرار مى شود.

در مقاله ی بعد زندگی دنیاخواهانی که مغرور و فریفته ى دنیا شده اند را مورد بررسی قرار خواهیم داد .

امام علی (ع) بر این حقیقت پافشارى مى نماید که :

عاشق در مسیر عشق ، جز به خانه ى معشوق نمى اندیشد .هرگز حاضر نیست آن خانه و لحظه ى وصل را با آذین هاى راستین و دروغین کوچه هاى سر راه معاوضه نماید. راه برایش فقط ارزش گذشتن و رسیدن را دارد و به همین اندازه به آن بها مى دهد.اگر ضرورت دارد مسیر را هموار کند ، مى کند اما به عزم گذشتن، نه ماندن.اگر لازم است در مسیر، نفسى تازه کند، تأملى مى کند ، اما به نیت نیرو گرفتن و راه افتادن.اگر تشنه شده است آبى مى نوشد اما به قصد شاداب شدن و توان راه یافتن و... هرگز جز به دیدار و جز به رسیدن نمى اندیشد.

امام علی (ع) عاشقى است که خود ، چون افق منزلگاه دوست را در مى یابد، فریاد بر مى دارد: به خداى کعبه رستگار شدم، هر چند خون سر و خون جگرش در هم آمیخته و در سنگلاخ مسیر پرفراز و نشیب محبوب و معبود، زخم ها برداشته است.

امام علی (ع) پس از تجربه اى سخت اما موفق، حاصل دست آوردهایش را با کمال اخلاص و دلسوزانه به جوانان هدیه مى کند:

پسرکم ! تو را از حال دنیا و زوال دنیا و تحولات دنیا و نیز از آخرت و آنچه براى اهلش آماده کرده اند ، آگاه کردم و براى هر کدام مثال ها آوردم تا تو عبرت بگیرى و چونانکه باید، ره بپویى .

و اکنون مثالى دیگر :

تشبیه و مثال امام علی (ع) بسیار عجیب است.امام علی (ع) حال دنیا و آخرت و مسافران این مسیر را چنین بیان مى کند:

حال مردمى که در این دنیا هستند، حال افرادى است که در خانه اى بدون قوت و غذا و در سرزمینى بى آب و علف زندگى مى کنند اما همه ى دلخوشی شان این است که پس از این سختى ها به خانه اى امن و آرام و به سرزمینى آباد و حاصل خیز خواهند رسید، سرزمینى که جز آسایش در آن نیست، سرزمینى که آرامش کامل در آن، انتظارشان را مى کشد.

چون چنین مى اندیشند و دنیا را اینگونه مى بینند و آخرت را آنگونه مى شناسند، پس سختى راه را تحمل مى کنند و جدایى دوستان را مى پذیرند، خشونت سفر و نامناسب بودن پذیرایى و...  را خوشایند مى دارند(2)

چرا که مى دانند به کجا مى روند ، چرا که آگاهانه قدم در راه گذارده اند، چرا که با حال خود و زندگى پیرامونشان به خوبى آشنا هستند و انتهاى مسیر را نیز به کمال مى شناسند.

راه سخت است، باشد! پایان راه شادى آفرین است.سفر خشن است، باشد! پایان سفر حیات بخش است.دوستان همراه ما، ما را ترک مى کنند، جلو یا عقب مى افتند، چه اشکالى دارد! در نهایت مسیر و در هنگام خوشى یکدیگر را ملاقات خواهیم کرد.باید فقط به رفتن اندیشید و به رسیدن، دل خوش کرد.جاى ما آنجاست.

مقاومت در اعماق

مردان آسمانى زمین، فقط در این اندیشه اند که به جایگاه گسترده و وسیع و پناهگاه امن و قرار خود برسند و در این مسیر هرگز احساس رنج و درد نمى کنند(3) .

در مسیر که هستند مشکلات زیاد دارند ، سختى زیاد مى کشند ، زخم و سنگ و دشنام زیاد مى بینند ، اما گویا رویین تن اند.گویا هیچ زحمتى بر آنان کارگر نیست و هیچ سنگى آنان را از پاى نمى اندازد.هیچ دردى حس نمى کنند چرا که شوق رسیدن، محیط پیرامو نشان را از یادشان برده، حس نمى کنند در اطرافشان چه مى گذرد ، فقط به وصال مى اندیشند و به جمال معشوق مى نگرند.

زمینى ها، کسانى که مسیر را هدف خود قرار داده اند نه سرمنزل را، کسانى که درگوشه و کنار راه پناه گرفته اند، اینان وقتى این رهروان را مى بینند، گمان مى کنند در رنج و سختى هستند، در حال شکنجه و در حال زجر کشیدن هستند، در حالى که هرگز چنین نیست.

حال اینها حال دیگرى است.این سختى ها برایشان سخت نیست که شاید شیرین و دوست داشتنى است.

ما وقتى مردان خدا را مى بینیم که در فقر و درویشى زندگى مى کنند، گمان مى کنیم که سختى مى کشند در حالى که آنها خود چنین احساسى ندارند.فقر بد است، نداشتن سخت است، ولى سخت تر از آن ،حالت انسانی است که همیشه احساس نادارى و کمبود مى کند.این سخت است.همیشه مى خواهند که داشته باشند.همیشه در حسرت دیگران هستند.این سخت است.خودشان از امکانات خوبى بهره مندند و زندگى مرفهى دارند اما چشمشان به دنبال دیگران است که از آنها بیشتر و بهتر دارند.این فقر است، این رنج آور است.

در مقابل افرادى هستند که آسمانى اند، به سرمنزل مى اندیشند، و خودشان را از مسیر نجات داده اند، اینان هرگز در حسرت دیگران نیستند.اینان غنى نیستند اما مستغنى اند، افراد زیادى هستند که این استغنا را ندارند، ثروتمندند اما همیشه خود را فقیر و نیازمند مى بینند.همیشه در حسرت برتر از خود هستند، هرگز سیرایى ندارند.

امام علی (ع) در جایى به این سیرى ناپذیرى اشاره کرده است:

 دو گرسنه اند که سیر نمى شوند گرسنه ى دانش و گرسنه ى دنیا(4) .

گرسنه ى مال هر چه مى بلعد باز احساس گرسنگى مى کند، احساس نادارى مى کند.در مقابل آسمانیانِ زمین، ندارند اما احساس غنا مى کنند، ظاهراً فقیرند ولى درباطن ثروتمند، آنها مستغنى از همه ى داشتن ها و خواستن هایند.آنها گنج بزرگ استغنا را به چنگ آورده اند. استغنا حالتى است که در نفس و خویشتنِ خویشِ انسان هاى آسمانى به وجود مى آید.

امام علی (ع) در ادامه مى فرماید: رنجى در راه حس نمى کنند و هزینه اى را که در این مسیر مى نمایند، از دست رفته نمى انگارند(5) .

این انسان هاى آسمانى نه تنها دست به سوى کسى دراز نمى کنند و نیازى ابراز نمى نمایند ، که از اموال خود نیز به نیازمندان مى بخشند.اینان این بخشش ها را از دست دادن مال نمى بینند، غرامت نمى دانند.همه کمک است به رسیدن.مگر مى شود انسان هزینه اى را که براى رسیدن مى کند ، از دست رفته بینگارد.این داشتن ها همه براى صرف در همین کار است، خرج دیگرى نداریم مال داریم که هزینه کنیم و به سرمنزل مقصود برسیم.یعنى چه که هزینه ى سفر را تلف شدن مال بدانیم! و امام علی (ع) این نکته را بیش از همه و پیش از همه مى داند و باور دارد و به باور ما مى نشاند.

انسان در مسیر دین هزینه هایى مى کند.آنکه سفر آخرت را هدف زندگى خود نمى داند، این هزینه ها را از دست دادن مالش مى انگارد :

- خمس بده! - یک پنجم مال را باید بى جهت و بى دلیل به دیگران بدهم؟ چرا یک پنجم ثروتى را که با این زحمت به دست آورده و اندوخته ام، ببخشم؟!

 - حج کن! - این همه سفر رفته ام تا پولى ذخیره کنم، حال بخشى از آن را براى سفرى که نمى دانم چه فایده اى دارد، هزینه کنم؟! همه غرامت است، همه اتلاف ثروت است، همه دست اندازى به حاصل رنج ها و تلاش هاست! اما براى آن کس که دنیا را راه رسیدن به آخرت مى شمارد، باورها به گونه اى دیگر است:

محبوب، خود، ثروتى را به من امانت داده و اکنون از این ثروت چهارپنجم را در اختیار خودم مى گذارد و به من مى بخشد و یک پنجم را براى خود طلب مى کند.و نه براى خود که براى عاشقانى دیگر که زاد و توشه ى مادى شان در مسیر کم آمده.این غرامت نیست، این تلف شدن نیست، این بخشش هشتاد درصد از ثروت محبوب به من است.

و نیز موارد دیگر: حج، زکات، صدقات واجب، صدقات مستحب، انفاق...، همه و همه هزینه هاى رسیدن به سرمنزل مقصود است.نه تنها این هزینه ها براى آنان سخت نیست ، که دوست داشتنى است.هیچ چیزى براى آنان دوست داشتنى تر از آن نیست که به منزل و قرارگاه نزدیکشان کند و از محله اى که در آن به سر مى برند، دورشان سازد(6) .این جهان بر ایشان محله اى غیر قابل تحمل است.ماندن بر ایشان مشکل است، آرزو مى کنند که هر چه زودتر از این دورى دهشتناک و از این فراق دردناک، رهایى یابند و به خانه ى دوست برسند و آنچه آنان را به این هدف نزدیک نماید بر ایشان هدیه اى بزرگ محسوب مى شود.

امام سجاد (ع) جمله اى دارند که ورد اهل معرفت است و چه بزرگانى که آن را با آه و حسرت تکرار مى کنند: خدایا آخرت مرا اصلاح کن که آنجا خانه ى آرامشم است و آغاز رهایى ام از همنشینى افراد پست و وابسته ى به دنیا(7) .

در مقاله ی بعد "زندگی دنیاخواهانی  که مغرور و فریفته ى دنیا شده اند" را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

پی نوشت ها :

1- یا بنىّ انّى قد انبأتک عن الدنیا و حالها، و زوالها و انتقالها، و أنبأتک عن الآخرة و ما اُعدّ لأهلها فیها و ضربت لک فیهما الامثال، لتعتبر بها، و تحذوا علیها....انما مثل من خبر الدنیا کمثل قوم سفر نبا بهم منزل جدیب فأموا منزلاً خصیباً و جناباً مریعاً.

2- فاحتملوا وعثاء الطریق، و فراق الصدیق و خشونة السفر و جشوبة المطعم.

3- لیأتوا سعة دارهم و منزل قرارهم فلیس یجدون لشى ء من ذلک الما.

4- منهومان لا یشبعان: طالب علم و طالب دنیا.

5- فلیس یجدون لشى ء من ذلک الماً و لا یرون نفقة فیه مغرماً.

6- و لا شى ء احب الیهم مما قربهم من منزلهم و ادناهم من محلتهم.

 7- أصلح لى آخرتى فانها دار مقرى و الیها من مجاورة اللئام مفرّى. مفاتیح الجنان، دعاى روز سه شنبه از امام سجادعلیه السلام