خانواده ی خوبی ها

در سلسله مقالات قبل ، سفارشات ارزشمندی را از امام علی (ع) به تمام جوانان مورد بررسی قرار دادیم : "روح جستجوگری "،"عمل به واجبات " ، "مرور زندگی گذشتگان" ، " چنگ زدن به ریسمان الهى" ، "اهمیت پند و موعظه" ، " سفارش به زهد " ، " یقین قلبی " ، " یاد مرگ "  ، "چگونگى روابط اجتماعى و عملکرد صحیح و مناسب در قبال جامعه " و " پرهیز از سخن نادانسته " .

امام علی (ع) یکى از مهم ترین و تعیین کننده ترین وظایف اجتماعى جوان را  امر به معروف و دستور به رفتار نیک و مورد قبول دین و جامعه می داند.

امر به معروف ، یکى از تکالیف اجتماعى جوان است که باید آن را به طور دقیق فرا بگیرد و جامه ى عمل بپوشاند. امر به معروف همانند هر واجب دیگر داراى شرایطى است. شرط حج ، امنیت راه است، شرط خمس و زکوة داشتن مال است و... امر به معروف نیز شرایطى دارد:

1- کسى که امر به معروف و نهى از منکر مى کند ، خودش معروف و منکر را بشناسد ، خودش بداند چه چیزى واجب است و چه چیزى حرام.

2- احتمال تأثیرگذارى در امر یا نهیش باشد. بداند که کلام او و حرکت او مؤثر است و کسى که مبادرت به ترک معروف یا انجام منکر کرده، دست از کار ناشایست خود خواهد کشید.

3- ضرر و خطرى متوجه آمر به معروف و ناهى از منکر نباشد.

مرحله دوم این است که با زبان و به صراحت او را متوجه خلافش کنیم و با کلام خویش و مستقیماً او را از کار زشت بازداشته و یا به کار خیر دعوت نماییم.

مرحله سوم جایى است که ممکن است نیاز به خشونت باشد و با تندى با او برخورد کنیم.

البته در تمام این مراحل تصریح شده است که باید به مرحله پایین تر بسنده کرد مگر اینکه انسان یقین داشته باشد بى تأثیر است و نیاز به حرکتى جدى تر دارد که در این صورت باید وارد مراحل بعدى شد.

امر به معروف مراحل و مراتبى بالاتر نیز دارد که این مراحل به عهده ى حکومت واگذار شده است یعنى از حیطه ى  وظیفه ى شخصى خارج و جنبه ى حکومتى پیدا مى کند.

مثلاً اگر امر به معروف و نهى از منکر، مستلزم رساندن صدمه اى به خلافکار باشد، این در عهده ى اشخاص نیست و حکومت است که باید وارد عمل شود و اشخاص فقط در صورتى که حکومت از آنان کمک بخواهد، باید او را مدد کنند و خود شخصاً صلاحیت ورود به این حوزه را ندارند.

"تکن من اهله ". این جمله ى کوتاه امام علی (ع)  ، دو ثمره ى باارزش دارد : یکى فردى و دیگرى اجتماعى.

ارزش فردى آن این است که وقتى تو دیگرى را امر کردى که کار خوبى را انجام دهد ، خودت لاجرم آن کار را انجام خواهى داد و چون کسى را از کار زشتى نهى کردى، اگر به همان کار زشت آلوده شوى ، خودت شرمسار خواهى شد.

از سوى دیگر و در حیطه ى اجتماعى، وقتى این امر به معروف و نهى از منکر انجام شد و به صورت روح اجتماعى درآمد، اجتماع اسلامى ، تبدیل  به خانواده ى خوبى ها مى شود.

در حرکتى که جوان آغاز مى کند و آن حرکت تکرار مى شود ، تا همه ى جامعه ى مسلمان به آن خو بگیرند . پس دیگر جایى نمى ماند که خود این فرد، دست به ارتکاب خلاف بزند.

خود این مسلمان نیز اگر در زمانى و هنگامه اى تحت تأثیر تمایلات شیطانى قرار گرفت، چون جامعه ى پیرامونش همه خوبند و خانواده اى بزرگند که بر محور خوبى و معروف حرکت مى کنند، همه او را از آن کار نهى خواهند کرد.

و او که آغازگر این راه بوده است خود از نعمت خانواده اى نمونه بهره مند خواهد شد که به او مجال بدى و خلاف نمى دهند.

امر به معروف نظارتى همگانى را بانى مى شود که در آن نیازى به ناظر و محتسب نیست.

گاه شنیده مى شود در جایى خلافى صورت مى گیرد و برخى اعتراض مى کنند که چرا ناظر نمى گذارید؟ سئوال مى کنیم: اگر ناظر خود خلاف کرد، چه؟ براى او هم ناظر بگذاریم؟ اگر این ناظر دوم هم خلاف کرد، چه؟ امر به معروف و نهى از منکر نظارت همگانى در همه ى ارکان جامعه است.

با امر به معروف، جامعه ى اسلامى را به خانواده اى از خوبى ها تبدیل مى کنند که همه ناظر، مواظب و دلسوز یکدیگرند و همه مى دانند که اگر کشتى اجتماعشان در نقطه اى سوراخ شود، گرچه این سوراخ در زیر پاى دیگرى باشد، باعث هلاک همه ى کشتى نشستگان خواهد شد.

امام علی (ع) در آخرین فرازهاى این بخش مى فرمایند: سرزنش سرزنش کنندگان تو را از راه باز مدارد(1)  .

قطعاً مسیر، مسیر هموار و آماده اى نیست و با مشکلات مواجه است، قطعاً افرادى یافت خواهند شد که با سرزنش و استهزاء، انسان را نسبت به ادامه ى راه دلسرد کنند. باید مقاومت کرد.

اگر اهل کسب و کار باشى و سلامت، خواهند گفت: اى بابا با این شکل که تو معامله مى کنى، هیچ وقت به هیچ جا نمى رسى. زرنگ باش از فلانى یاد بگیر. دو ساله بارش را بست!! و....

اگر کارمند اداره باشى: بابا این چه جور کارکردنه، حالا واجب نیست که تا ارباب رجوع آمد، کارش تمام شود، بگو بعداً بیاید، یک نفسى بکش.

امام علی (ع)  توصیه قرآن را تکرار مى نماید:

سرزنش سرزنش کنندگان تو را در مسیر خدا سرد و ناامید نکند. به سخن آنان گوش نده و در مسیر حق بردبار و صبور باش و بدان که نتیجه ى نهایى از آن افراد با تقواست(2) ، موفقیت از آن متقین است و پیروزى با آنهاست.

اگر این عزم این اعتماد و این ثبات قدم در جوان به وجود آمد و بر خدا توکل کرد ، عاقبت و پیروزى نهایى از آن اوست...

در دو مقاله ی انتهایی به بحث عمیق و تاثیرگذار " گذر از دنیا و سفر به آخرت " خواهیم پرداخت .

پی نوشت ها :

1- و لا تأخذک فى الله لومة لائم.

2- العاقبة للمتقین