خود میزان عمل باش

در سه مقاله ی قبل سفارشات ارزشمندی از امام علی (ع) را مورد بررسی قرار دادیم : "روح جستجوگری "،"عمل به واجبات " ، "مرور زندگی گذشتگان" ، " چنگ زدن به ریسمان الهى" ، "اهمیت پند و موعظه" ، " سفارش به زهد " ، " یقین قلبی " و " یاد مرگ "  .

در این مقاله به  بررسی"چگونگى روابط اجتماعى و عملکرد صحیح و مناسب در قبال جامعه " و " پرهیز از سخن نادانسته " می پردازیم :

امام على (ع) در توصیه به جوانان ، برای چگونگى روابط اجتماعى ، معیارهایى را عنوان مى کند :

پرداختن به خود، نگران حال خود بودن، خودسازى، انتخاب شیوه ى صحیح در زندگى شخصى، وظیفه ى همه ى انسان هاست ، اما این وظیفه، تنها وظیفه نیست.انسان موظف است ارتباطش با دیگران را  بهبود بخشد.

براى بهتر شدن این روابط و بهینه شدن این عکس العمل هاى انسانى فرمول ها و معیارهاى متفاوتى عنوان شده است :

پسرکم ! خویشتنت را میزان ارتباط خود با دیگران قرار بده، پس براى دیگران همان را دوست داشته باش که براى خود دوست مى دارى و براى دیگران مپسند آن چه براى خود نمى پسندى(1) .

معیار على (ع) هیچ پیچیدگى ندارد.فرمول غیر قابل حل و دور از فهم نیست، معیارى است بسیار آسان و قابل پذیرش براى همه، اما بسیار سخت در عمل، معیارى است با عیارى بالا، معیارى ساده در فهم و مشکل در انجام با عیارى که همه ى روابط انسانى را بهبودى مى بخشد.

- پسرم خودت را میزان ارتباط با دیگران قرار بده. خود میزان عمل خود باش. نفست ترازوى برخوردهایت با سایرین باشد .

چگونه؟ من چگونه مى تواند میزان اعمال من باشد؟

در یک کفه ى ترازوى نفست، خودت را بگذار و در کفه ى دیگر، دیگران را. اگر دو کفه مساوى شد، روش على (ع) را عمل کرده اى و سفارش او را به انجام رسانده اى و اگر کفه ى من سنگین تر بود در روابط اجتماعى ات با مشکل مواجهى! اگر دوست دارى به تو احترام کنند، دیگران را احترام کن.اگر دوست دارى راز تو را حفظ کنند راز دیگران را حفظ کن، اگر دوست دارى عیب تو را بپوشانند، عیب دیگران را ندیده بگیر و... بر دیگران مپسند آنچه را براى خود نمى پسندى ، آنچه براى خودت نمى خواهى براى دیگران مخواه.

على (ع) به عنوان پدرى دلسوز که عمرش رو به انتهاست و این کلمات و جملات را در آخرین نفس هاى زندگیش به ما مى رساند، در سراسر عمر چنین بوده است و جوان شیعه در هر کجاى زمان و زمین از آنجا که شیعه ى او و پیرو اوست باید که چنین و چون او باشد.

معیار على (ع) هرگز پیچیده و سخت نیست اما همت مى خواهد.

امروز در جامعه ى ما توجیهى براى همه ى این ناهنجارى ها هست که اغلب از زبان این و آن شنیده مى شود و آن اینکه: دیگران هم مى کنند!!! - چرا کم کارى مى کنى؟ - آقا همه مى کنند!! - چرا گران فروشى مى کنى؟ - آقا کى نمى کند؟! - زیر و روى جنست فرق مى کند؟ - چون همه این کار را مى کنند و... این عذر بدتر از گناه است.

واقعاً چنین جوابى قابل قبول و چنین توجیهى پذیرفته است؟! اگر با ما چنین رفتارى بشود، توجیه همه مى کنند را قبول مى کنیم؟! معیار على (ع) ساده ، اما دقیق و سخت است.

ظلم نکن چنانچه دوست دارى به تو ظلم نشود، نیکى کن چنانچه دوست دارى با تو نیکى کنند و آنچه را براى دیگران زشت مى دانى برخود زشت شمار و راضى شو از دیگران به اندازه اى که براى خودت رضایت مى دهى(2) .

سفارشی دیگر : سخن ندانسته نگو! آنچه را نمى دانى نگو، هر چند دانسته هایت اندک است(3) .

از ابتداى نامه ى امام (ع) تا انتهاى آن، این ارزش به بهانه هاى مختلف تکرار مى شود: سخن ندانسته نگو!

زبان را وقتى به حرکت در آور که سخنت مبتنى بر دانسته ها و اطلاعات باشد و اگر اطلاع و دانش تو کم است، سخن را نیز کم و کوتاه کن. یکى از مشکلات همه ى ما این است که در هر چیزى اظهارنظرکرده و به داد سخن در آن مى پردازیم، هر چند هیچ اطلاعى از کم و کیف آن نداشته باشیم. تکرار این کلمات از على بن ابیطالب و پافشارى او بر رها کردن این ضد ارزش ها، نشان دهنده ى اهمیت این فراز است.

امام (ع) نه تنها در این نامه که در جاى جاى زندگیش براین حقیقت تأکید مى کند که میزان ارزش انسان و جوان و مسلمان در گفته ها و سخنانش است و همچنانکه حکمت در واژه هاى حکیمانه و توأم با اندیشه، نهفته است، رشد و تعالى نیز در سکوت و اجتناب از سخن نابخردانه است. این مؤلفه ى منفى هم لطمات شخصیتى و شخصى را در پى دارد و هم آشفتگى هاى اجتماعى و جمعى.چه بسیار مجموعه هاى انسانى که با کلمات بى حساب و بى پایه ى فردى، دچار بحران مى شود، چه بسیار خانواده هایى که با اما و اگرِ فردى در آستانه ى فروپاشى قرار مى گیرد و چه بسیار آبروها و حیثیت ها و منافع اشخاص که با یک موضع گیرى و ابراز چند واژه به پرتگاه نابودى سوق داده مى شود!

اگر چنین ارزشى را در خود بوجود آوردى، تمرین کردى، ممارست داشتى و به این مهم نایل آمدى، حال لیاقت دارى که پله اى بالاتر بیایى و معیارى جدید را در روابط اجتماعى تجربه نمایى: آنچه را دوست ندارى به تو بگویند به دیگران نگو(4) .

کسى که هر سخنى را مى گوید و در هر وادى اظهار رأى و نظر مى کند، بدیهى است نسبت به دیگران هم هر نسبتى را روا مى دارد.

باید زحمت کشید که هر سخنى را نگوئیم تابتوانیم در برخورد با افراد جامعه از گفتار ناخوشایند دست شوئیم.

در مقاله ی بعد  دیگر سفارشات ارزنده ی امام علی (ع) به تمام جوانان را مورد بررسی قرار می دهیم .

پی نوشت ها :

1- یا بنى اجعل نفسک میزاناً فى ما نفسک و بین غیرک فاحبب لغیرک ما تحب لنفسک و اکره له ما تکره لها.

2- و لا تظلم کما لا تحب ان تظلم و احسن کما تحب این یحسن الیک و استقبح من نفسک ما تستقبحه من غیرک و ارض من الناس بما ترضیه لهم من نفسک.

3 - و لا تقل ما لا تعلم و ان قل ما تعلم.

4- و لا تقل ما لا تحب ان تقال لک.

مقالات پیشین:

مقاله اول (نامه اى براى همیشه)

مقاله دوم (... که سر مى شکند دیوارش)

مقاله سوم ( بمیران و زنده کن !)