نامه ای برای همیشه

قصد داریم در سلسله مقالاتی ، نامه ی پرمایه و سرشار از نکات تربیتی امام علی (ع) به فرزندشان امام حسن (ع) را ، مورد بررسی قرار دهیم . نامه ای که برای تمام زمان ها و برای تمام جوان ها نوشته شده است . نامه ای که خواندن و تامل در آن ، نه تنها  بر هر شیعه ی محب اهل بیت ، بلکه بر هر انسان خواهان کمال و رستگاری واجب است . در این مقاله به سفارش ایشان جهت "جستجوگری در نهاد جوانان" می پردازیم و در مقاله ی بعد به دیگر رهنمودهای این امام همام خواهیم پرداخت .

سال هاى آخر عمر على (ع) است، همه ى شیرینى ها و تلخى هاى زندگى را تجربه کرده است، اینک در راه بازگشت از جنگ صفین است و یکى از آخرین و تلخ ترین تجربیاتش را پشت سر گذارده است. در محله اى ، شمشیر را به کنارى گذارده، قلم به دست گرفته و نامه اى را خطاب به فرزندش امام حسن مجتبى (ع) آغاز مى کند.

اولین برداشت این است که این نامه، نامه اى از امامى براى امامى دیگر است در حالى که هرگز چنین نیست و به محض شروع جملات على (ع) ، متوجه مى شویم که این نامه از پدرى است با تجربه اى به طول تاریخ، براى تمامى فرزندانش که در همه ى تاریخ مى خواهند تجربه را آغاز و مزه مزه کنند. فرزندانى که چون جوانند، نیاز به راهنما دارند و چون عمرشان به نهایت رسید، باید تجربیاتشان را به نسل پس از خود، انتقال دهند.

این نامه، نامه اى شخصى، از پدرى به پسرش نیست. در طلیعه ى نامه ، امام مى فرماید: از پدرى رفتنى!، پدرى که عمر را پشت سر نهاده، پدرى که زمانه او را فرتوت نموده و... به پسرى که آرزوى داشتنی هایى را دارد که هنوز به آن دست نیافته، پسرى که در مسیر نیستى و هلاکت قدم نهاده و...(1)

این نوع تعبیرات و وصف ها هرگز در ساحت امام معصوم راه ندارد. معصوم - طبق باورهاى ما - هرگز به دنبال آرزوهاى دنیایى تمامى ناپذیر نیست، معصوم هرگز مسیر کسانى که در طریق هلاک مى روند، نمى پوید، معصوم هرگز خود را به زمان نمى سپارد تا او را به هر سو که مى خواهد، ببرد، معصوم هرگز عمر خود را از دست رفته نمى انگارد و معصوم هرگز.... این واژگان و این توصیفات در قاموس امامت جایى ندارد و امام على (ع) علیه السلام خود بیش از همه از این اسرار آگاه است و چنانچه عمر پرحادثه و پرنشیب و فرازش نشان داده، هرگز اجازه نمى دهد رخنه اى در ارزش والاى امامت ایجاد شود و خدشه اى بر حقیقت همیشگى ولایت وارد آید.

این عبارات وى تأکید مداوم بر این مدعاست که على (ع) ، بر آن است که با جوانان همه ى تاریخ به گفتگو بنشیند.

جوانانى که همچون همه ى فرزندان آدم در اوهام و آرزوهاى دست نیافتنى، عمر خویش را سپرى مى نمایند و مسیر مکررى را که از ابتداى خلقت آدم تجربه شده، باز هم مى آزمایند و در نهایت، سر در مسیر گذشتگان خویش مى گذارند و زندگى را بر سر آزموده هاى بى نتیجه ى نسل هاى قبل مى بازند؛ خطاب على(ع) با اینان است.

نامه ى على (ع) بیان اختلاف و تفاوت دو نسل کهنسال ، اما پرتجربه و جوان ، اما با نشاط و پرتحرک است.

نامه ى على (ع) تبیین وظیفه ى همه ى پدران در برخورد با فرزندان خویش و وظیفه ى همه ى جوانان در برابر بزرگان خود است.

جوان در زبان على (ع)، منحصر به سن و سال خاص نیست.

جوان در این خطاب، هر فردى است که به دنبال حقیقت است . جوان ، هر انسان با نشاطى است که روح جستجوگر دارد، جوان ، هر زن و مرد پویایى است که مى خواهد در جامعه ى خویش نقشى فعال و زنده ایفا نماید و جوان، هر عاشق سرگشته اى است که به دنبال معشوق حقیقى اش مى گردد و دل به وصالش در جهان آخرت مشغول نموده است و به امید آرامش در جنب محبوب ، لحظه شمارى مى کند .

در این چند مقاله قصد داریم ، فرازهایى از این نامه را مرور مى کنیم ؛ البته نه به ترتیبى که در نامه ى امام آمده است، و شروع را از فرازى در میانه ى نامه برمى گزینیم .

یکى از برجسته ترین ویژگى هائی که به صورتى آشکار در نامه ى امام رخ مى نماید، این است که امام روح جستجوگر جوان را باور داشته و بر آن مهر تأیید مى زند :

جوان در جستجوست، جستجوى حقیقت، جستجوى خویشتن خویش، جستجوى آینده، جستجوى بایدها و نبایدها جستجوى اینکه خوب چیست و چرا؟ بد چیست و چرا؟ درست کدام است و نادرست کدام؟، چه راهى را باید انتخاب کرد و از چه راهى باید اجتناب نمود.

امام على (ع) همانند برخى از پدران، تجربه ى نسل گذشته را بى نیاز کننده ى نسل جوان از جستجو، نمى بیند و هرگز تلاش جوان براى جستجو را انکار یا با آن مخالفت نمى نماید، اما براى این روح جستجوگر و پرسش خیز، شرایطى مطرح مى کند. شرایطى که به این ویژگى جوان، هدف، مسیر و ثمر مى بخشند، شرایطى که اگر جستجو با آنها همراه نشود چیزى جز سردرگمى، یأس و انحراف، فراروى جستجوگر نخواهد بود و تلاش پیگیر سال هاى نشاط و طراوت انسان ، که مى تواند اوج بلند پیروزى را برایش به ارمغان آورد، هدیه اى جز تنهایى، انزوا و وحشت نخواهد داشت!

امام على (ع) فرزندش را به سه چیز سفارش مى کند و در ضمن این سه، جستجوگرى جوان را روشن و شرایطش را بیان نموده، در مقاله ی بعد به بررسی دو خواسته ی امام علی (ع) ازجوان و فرزندش ، که "عمل به واجبات و دورى از محرمات و مرور زندگی گذشتگان " است ، خواهیم پرداخت .

پی نوشت ها :

1- من الوالد الفان، المقر للزمان، المدبر العمر....الى المولود المؤمل مالایدرک، السالک سبیل من قد هلک...

2- واعلم یا بنى انّ احب ما انت آخذ به الىّ من وصیتى: تقوى الله و الاقتصار على ما فرضه الله علیک و الاخذ بما مضى علیه الاولون من آبائک و الصالحون من اهل بیتک.