عواملی وجود دارند که احتمال یا امکان سوء مصرف مواد و اعتیاد را افزایش می دهند که به آنها عوامل خطرساز می گویند . این عوامل ضامن اعتیاد در آینده نیستند ، بلکه بیشتر پیش‌بینی کننده یا شاخص اعتیادِ بالقوه هستند . همچنین عواملی وجود دارند که احتمال مصرف و وابستگی را کاهش می دهند که به آنها عوامل محافظت‌کننده گفته می شود .
دراین مقاله برخی از گزارشات مرتبط با عوامل خطرساز و محافظت‌کننده آورده می شوند :
الف ) عوامل خطر آفرین از نظر روانشناختی
از نظر متخصصین ، بروز برخی اختلالات از جمله افسردگی ، اضطراب ، سطح پایین تحمل استرس ، تصویر ذهنی منفی از خود و فقدان شایستگی ، احتمال گرایش به مصرف مواد را بالا می‌برد و در صورت بروز چنین علائمی بایستی نسبت به ارائه ی خدمات ویژه با هدف جلوگیری از بروز اعتیاد حساس بود.
ب ) عوامل خطر آفرین از نظر رفتاری
اجتماع ستیزی اولیه و رفتار بزهکارانه از قبیل اختلال کرداری با سوءمصرف اولیه مواد و اعتیاد مرتبط است . عملکرد تحصیلی ضعیف و فقدان تعهد آموزشی نیز با احتمال افزایش سوءمصرف مواد مرتبط هستند .
سوءمصرف اغلب به دنبال یک دوره نگرشهای منفی نسبت به خود و سایرین ، گرفتاری اجتماعی با سایر همسالان ناراحت ، و رفتار غیرقابل قبول از نظر اجتماعی به منظور دستیابی به خود ارزشی و رضای خاطر ایجاد می‌شود .
ج ) عوامل خطر آفرین جمعیت شناختی
پژوهشها بیانگر آن است که در مجموع ، مردان میزان بالاتری از سوءمصرف و اعتیاد را نسبت به زنان نشان می دهند . برخی گروهها و طبقات اجتماعی در مقایسه با سایر گروههای اجتماعی بیشتر در معرض موادمخدر هستند . زندگی در داخل شهر، مهاجرت و منابع اقتصادی محدود از جمله عوامل گرایش به اعتیاد هستند .
د) عوامل خطر آفرین خانوادگی
انضباط متناقض والدین، فقدان حمایت خانوادگی و وجود والدینی که فاقد مهارتهای لازم هستند با درگیری اولیه با الکل و سایر مواد مرتبط هستند . برای مثال مصرف الکل و سایر مواد توسط والدین ، باعث نظارت کمتر آنان بر فرزندان خود می شود .
هـ) عوامل خطر آفرین اجتماعی
کودکان از طریق مصرف مواد توسط همسالان و نیز بواسطه ی نگرشهای این همسالان نسبت به مصرف مواد تحت تأثیر هستند . همچنین عواملی مثل در دسترس بودن مواد ، شرایط فشارزای اجتماعی و فقر می تواند مصرف مواد را دامن بزند .
و) عوامل خطر آفرین داروشناختی
داروشناسی ، عبارتست از مطالعه ی داروها و اثرات آنها بر بدن . مکانیسم تقویتی مغز در ارتباط نزدیک با اثرات داروشناختی مواد است . از جمله اینکه شواهد بسیار قوی مبنی بر تعامل سیستم لیمبیک میانی مغز با اثرات داروها وجود دارد . در این سیستم ، دوپامین که یک انتقال دهنده ی عصبی است و بیشتر به هنگام شادی ما فعال است ، ظاهراً نقش حیاتی در ایجاد اثر تقویتی تحریک الکتریکی بخش میانی قدامی مغز دارد . در این چارچوب ، شاید مهم ترین عامل دارو شناختی روانیِ مؤثر در سوءمصرف داروها به قابلیت دارو در تقویت وضعیت موجود و ایجاد وضعیت مثبت بستگی داشته باشد .
عوامل خطرآفرین در مصرف مواد نوجوانان براساس گزارش برخی از صاحب نظران
| عوامل | عوامل محافظت‌کننده « آنچه که ما را از مصرف مواد باز می دارد » | عوامل خطرآفرین « آنچه که ممکن است در گرایش به مصرف مواد تسریع به عمل آورد » |
| فردی | شخصیت محکم و مقاوم ، جهت‌گیری اجتماعی مثبت ، هوش ، مهارتهای رفتاری | رفتارهای مشکل‌آفرین دیرپا و دارای سابقه طولانی،نگرشهای مثبت نسبت به مصرف مواد ، شروع زودهنگام مصرف مواد |
| خانوادگی | انسجام، ارتباط عاطفی گرم و با محبت در بین کودک و والدین در کودکی | رفتارهای توأم با مصرف مواد غیرمجاز در خانواده ، شیوه‌های مدیریت نامناسب در خانواده ، پیوند ضعیف با خانواده ، وجود کشمکش در خانواده |
| تحصیلی | تعهد مدرسه در برابر دانش‌آموزان ، غلب? فرهنگ مغایر با مصرف مواد | شکست تحصیلی ، عدم احساس تعهد کافی به مدرسه |
| همسالان | معاشرت با همسالانی که مواد مصرف نمی کنند | طرد شدن از طرف همسالان در مقاطع تحصیلی پایین‌تر |
| زمینه‌ساز | هنجارها، اعتقادات و معیارهای رفتاری مخالف با مصرف مواد | در دسترس بودن مواد ، هنجارهای فرهنگی محرومیت اقتصادی شدید ، ازهم‌گسیختگی اجتماعی درجامعه‌یا‌محل‌زندگی |
ما را از نظرات خود بهره مند سازید . اگر عوامل دیگری که در گرایش به سوء مصرف مواد مؤثر است را می شناسید ، با ما در میان بگذارید . با ایمیل : family@tebyan.net
نویسنده:دکترعزت ا...نیکوزاده
مقالات مرتبط:
«معرفی یک خدمت جدید»
می کشمت پدر!!
وابسته به نابودی
منبع : tebyan.net