تحسین، به مقدار لازم
با این حساب حتما مشکلاتی در کار است و حتما دلیلی دارد که تمجید، از وظایف محوله خود بازمانده است .
واکنش در برابر تمجید
تمجید معادل و هم معنای چاپلوسی نیست . چاپلوسی عملی مصلحت آمیز و غیر صمیمانه است . اما تمجید ارزیابی مثبت و صمیمانه از شخص یا عمل اوست . با این حال ، گاه همین تمجید صمیمانه هم نتایج دور از انتظاری می دهد . ممکن است اسباب ناراحتی ،تشویش ، تقصیر و بدرفتاری شود . باید دید نوجوانها در برابر تمجیدی که نمونه هایش را هم اکنون می خوانید چه واکنشی نشان می دهند :
« خیلی باهوش هستی »
«کارت را عالی انجام دادی »
در واکنش به تعریف و تمجیدهای حساب نشده ای که نمونه هایش را ملاحظه کردید ، اغلب نوجوانها ،پاسخ هایی شبیه عبارات زیر دارند :
«حرف است .»
«خیال می کنی .»
«آنطور هم که شما می گویید نیستم .»
« فکر نمی کنم به این خوبی هم باشم .»
« نه فقط شانس آوردم ، همین و بس .»
« با چاپلوسی به جایی نمی رسی .»
این قبیل اظهارات نه منعکس کننده اعتماد به نفس هستند و نه به احساس خشنودی منجر می شوند . برعکس ، به نظر تدافعی می رسند ، انگار تعریف و تمجید قرص تلخی است که بلعیدنش دشوار است .
برخورد با تحسین کار ساده ای نیست . استفاده درست از آن مستلزم صرف وقت و نیروست . اما اینکه چرا نوجوانها در برابر تعریف موضع تدافعی می گیرند توضیح ساده ای دارد . تعریف نوعی ارزیابی است و ارزیابی هم توام با ناراحتی است . ارزیاب قضاوت می کند و قضاوت شونده نگران و مضطرب می گردد .
توصیف به جای ارزیابی
به جای ارزیابی توصیف کنید و به جای ارزیابی شخصیت به تشریح حادثه بپردازید ، به جای ارزیابی خصایل از احساسات صحبت کنید . به جای بزرگ کردن اشخاص ، تصویر واقع بینانه ای از کارشان ارائه دهید .
تحسین مستقیم شخصیت ، مثل نور مستقیم خورشید ، ناراحت کننده است، چشم را میزند . برای یک جوان شنیدن این که ، بزرگ ، سخاوتمند ، فروتن و متواضع است اسباب خجالت است .برای یک جوان قبول این قبیل تعریف ها ، به خصوص در برابر دیگران یک فاجعه اجتماعی است :« متشکرم خاله جان ، درست می فرمایید من اعجاب برانگیزم .» حتی در خلوت و به طور خصوصی هم قبول تعریف و تمجید دشوار است . چگونه می توان قبول کرد که :« راستی اعجاب انگیز نیستم؟ من خوب و قوی و با سخاوت و فروتن هستم .» در حقیقت نه تنها تعریف را نمی پذیرد ، بلکه به صداقت تحسین کننده هم شک می کند . حتما اشکالی در کارش هست که این همه از من تعریف می کند.»
تحسین و تصویر ذهنی
توصیف ( برخلاف تحسین ارزیابی کننده ) احتمالا به تصویر ذهنی واقع بینانه منجر می شود . تحسین از دو بخش تشکیل می شود : حرفهای ما و نتیجه گیری های نوجوان .
به مفهوم واقع کلمه ، تحسین آن چیزی است که او بعد از صحبت ما به خود می گوید . کلماتی که انتخاب می کنیم باید دقیقا خوش آمدن ما از کار ، زحمت ، موفقیت ، توجه و یا خلاقیت او را منتقل کند . ما حادثه و احساسات خود از آن حادثه را توصیف می کنیم و او درباره شخصیت و خصوصیات خود نتیجه گیری کلی می کند . هرآینه عبارات ما واقع بینانه و از روی دلسوزی باشد ، برداشت از آن مثبت و سازنده خواهد بود . به چند نمونه توجه کنید :
تحسین مفید ( توصیفی ) :« از شستن اتومبیل متشکرم . مثل روز اول نو به نظر می رسد .» برداشت احتمالی : کارم را خوب انجام دادم . آدم شایسته ای هستم ، پدرم راضی است .
تحسین غیر مفید ( ارزیابی کننده ) :« فوق العاده ای ، در شستن اتومبیل حرف نداری . نمی دانم اگر کمک تو نبود چه می کردم .»
تحسین مفید :« از کارت تبریکت متشکرم . راستی که با مزه بود . از خنده روده بر شدم .»
برداشت احتمالی : کارت مناسبی انتخاب کردم ، می توانم به انتخابهایم مطمئن باشم ، سلیقه خوبی دارم .
ارزیابی غیر مفید : تو همیشه از روی حساب کار می کنی .
تحسین مفید :« از اینکه از خواهرت نگهداری کردی متشکرم . کار زیادی داشتم که باید می کردم . خیلی متشکرم .»
برداشت احتمالی : می توانم شخص مفیدی باشم ، ارزش کارم را می دانند ، گاهی اوقات واقعا پسر خوبی می شوم .
تحسین غیر مفید :« همیشه روی تو حساب می کنم ، پسر فوق العاده جالبی هستی .»
تحسین مفید :« از اینکه کیفم را پیدا کردی متشکرم ، خیلی متشکرم .»
برداشت احتمالی : صداقتم را تایید می کنند . زحمتم به نتیجه رسید .
تحسین غیر مفید :« تو همیشه با صداقت هستی .»
تحسین مفید :« کتابخانه خوبی درست کردی ، هم مفید است و هم ظاهر زیبایی دارد .»
برداشت احتمالی : کار خوبی انجام داده ام ، آدم شایسته ای هستم .
تحسین غیر مفید :« نجار فوق العاده ای هستی .»
تحسین مفید :« اتاقت را خوب مرتب کرده ای ، همه چیز سر جای خودش است .»
برداشت احتمالی : خوش سلیقه هستم .
تحسین غیر مفید :« خدای من ، چه جالب ، راستی که یک هنرمند تمام عیاری .»
تحسین مفید :« مقاله خوبی نوشتی ، به نظرم جالب است . ایده های زیادی به من داد .»
برداشت احتمالی : می توانم نویسنده شوم .
تحسین غیر مفید : « نویسنده خوبی هستی ، اما در املای کلمات باید دقت بیشتری بکنی .»
تحسین مفید :« با خواندن شعرت احساس جوانی دوباره کردم . بسیار زیبا و مملو از نشاط جوانی است .»
برداشت احتمالی : اشعارم روی دیگران تاثیر می گذارد ، ذوق شعر دارم .
تحسین غیر مفید :« شاعر فوق العاده ای هستی .»
تحسین مفید :« از اینکه ظرفها را شستی متشکرم . خیلی زیاد بود ، من هم تا بخواهی خسته بودم .»
برداشت احتمالی :« می توانم مفید باشم . قدر کارهایم را می دانند .»
ارزیابی غیر مفید :« در ظرف شستن رقیب نداری .»
تحسین توصیفی ما و برداشت مثبت نوجوان به سلامت روانی منجر می شود . نوجوان از پیام ما نتیجه ای می گیرد : دوستم دارند ، قدر کارهایم را می دانند ، مورد احترام و شایسته هستم .
نتیجه گیری هایی است که بارها و بارها در سکوت برایش تکرار می شود . گفتار ساکتی که در درون تکرار می شود ، تصویر ذهنی شخص از خود و از محیط اطرافش را شکل می دهد .
سرور حاجی سعید
بخش خانواده ایرانی تبیان
منبع : tebyan.net